بررسي نظام خبريابي و خبررساني در دولت شيعي صفوي

An Analysis of the Broadcasting and Informing in the Islamic Governments during the Safavid`S Era

دريافت خبر و انتقال سريع آن به مركز و تصميم‌گيري درست و به هنگام، از اصول پاي‌داري دولت‌ها به شمار مي‌رود. اين هدف موجب شده است كه از روزگار باستان، سازِكارهاي گوناگوني براي دست‌يابي به اخبار و انتقال آن فراهم آيد. مانند چاپار، ديوان بريد، اشراف و نظام يام به انگيزه خبريابي به هنگام و انتقال سريع آن. ديوان بريد در اين ميان از كمال بيشتري در سنجش با ديگر سازكارها برخوردار بود كه با سقوط بغداد، آن نيز بر افتاد. باري، اصل و ضرورت كسب و انتقال خبرها در دوره‏هاي بعدي به‌ويژه در دوره صفويه به اندازه‏اي مهم بود كه اين دولت از روش‌هاي قرينه‌اي در اين‌باره بهره ميبرد. جايگاه جهاني و مهم دولت صفوي در كنار دولت عثماني و ازبك‌ها و وحدت و تمركز حاكميت صفوي در ايران، بر ضرورت و اهميت كسب خبر و انتقالش در اين دوره ميافزود. هدف اين پژوهش، بررسي پيش‏بيني‌ها و عمل‌كرد دولت صفوي درباره دست‌يابي و انتقال اخبار است. پرسشهايي كه اين پژوهش آنها را پاسخ مي‏گويد، چنينند: اخبار و اطّلاعات قلمرو صفوي چگونه به دست مي‌آمد و منتقل مي‌شد؟ نظام خبريابي و خبررساني دولت صفوي چگونه در ثبات و ضعف اين دولت تاثير مي‏گذارد؟ بر پايه اين پرسش‏ها، اين فرضيه آزموده مي‏شود: «پراكندگي مسيوليت و نبود تشكيلات ثابت خبريابي و خبررساني در اين دوره، از عوامل بنياديني به شمار مي‏رفت كه در روزگار ضعف دولت صفوي به انحطاط و سقوطش انجاميد». داده‌هاي تاريخي پژوهش با اثبات اين فرضيه، تصويري روشن از نظام خبريابي و خبررساني اين دوره مي‏نُمايد.

One of the main principles of stability of a government is receiving and transmitting news to the capital as quickly as possible so that appropriate and timely decisions can be made. This has long led to invention of different methods for transmitting and accessing the news. The analysis shows that organizations such as Pony Express system, Brigadier Court, and Noble Court were established in order to receive timely news and deliver it in time. Among others, Brigadier Court enjoyed a higher publicity and efficiency, though it was discharged after Baghdad overthrown. Anyway, the necessity of receiving and transmitting the news and information in the following eras, especially in the Safavid era, made the Safavid government utilize similar methods. The universal status and the strategic location of the Safavid government, standing along Ottoman and Uzbeks governments, as well as its great power, solidarity, and authority in Iran, further increased the necessity of receiving and transmitting of information. The present research aims at examining the approaches taken by the Safavid government for receiving and transmitting the news. The posed questions are: How was the information received and transmitted in the Safavid territory? What was the effect of informing and spying system on the stability or decadence of the Safavid government? The hypothesis is that the dispersal of responsibilities on informing and spying and lack of stable organization for receiving and disseminating information were among the main reasons for Safavid decadence; which eventually led to its ongoing weakness and overthrown. The historical data provided in the paper would display a clear picture of this system and confirm the above-mentioned hypothesis.