تبيين نقشي خروج بند موصولي در زبان فارسي

A functional explanation of extraposition of relative clauses in Persian

در پديده خروج بند موصولي، اين بند از مجاورت هسته خارج مي‌شود و به جايگاهي در انتهاي جمله حركت مي‌كند و موجب به وجود آمدن ساخت ناپيوسته مي‌شود. در اين مقاله سعي در پاسخ به اين پرسش داريم كه دليل خروج بند موصولي در زبان فارسي چيست. از آن‌جا كه خروج و عدم خروج بند موصولي معمولاً به جملاتي دستوري مي‌انجامد، نمي‌توان دلايل نحوي را در اين امر دخيل دانست و بايد در جستجوي دليل يا دلايل نقشي بود كه باعث جابجايي بند موصولي مي‌شود. در اين مقاله تاثير چهار عامل طول بند موصولي، نوع فعل بند اصلي، وضعيت اطلاعي فعل و هسته بند اصلي، و وضعيت معرفگي هسته بند موصولي بر خروج بند موصولي بررسي شد. مواد اين تحقيق بر اساس پيكره طبيعي زبان است. تحليل داده‌هاي تحقيق نشان داد كه تاثير عوامل فوق بر خروج بندهاي موصولي به يك اندازه نيست. مهم‌ترين تاثير را طول بند موصولي و نسبت آن با طول گروه فعلي بند اصلي دارد. هرچه اين نسبت بيشتر باشد، احتمال خروج بيشتر است. نوع فعل نيز بر خروج تاثير دارد. به طور مشخص افعال ربطي بيشترين افعالي هستند كه بندهاي موصولي از آنها عبور مي‌كنند و دليل آن را در وضعيت اطلاعي اين افعال مي‌توان ديد كه در اكثر موارد داراي اطلاع مفروض هستند. وضعيت معرفگي هسته بند موصولي نيز در خروج نقش دارد، هرچند اين نقش به اندازه نقش دو عامل نخست نيست. بندهاي موصولي جابجا شده، نسبت به موارد جابجا نشده، بيشتر داراي هسته نكره هستند. وضعيت اطلاعي هسته بند موصولي و وضعيت اطلاعي فعل، به تنهايي نقشي در جابجايي بند موصولي بازي نمي‌كنند. نتايج اين مقاله به اهميت تبيين‌هاي نقشي تاكيد مي‌كند و در عين حال پيامدي رده‌شناختي براي توالي كلمات زبان فارسي دارد. همچنين اين مقاله بر تعامل چند عامل در بروز يك پديده زباني، يا عوامل رقيب، تاكيد مي‌كند.

Relative clause extraposition is a structure in which a noun is modified by a non-adjacent relative clause, resulting in a discontinuous dependency. In this paper we try to find out why relative clause extraposition happens in Persian. There are two main functional explanations in the literature, called newness (Huck and Na 1990, 1992; Kuno and Takami 2004), and grammatical weight (Arnold et al 2000, 2004; Hawkins 1994, 2004; Wasow 1997; Yamashita and Chang 2001, Francis 2010). We have considered four different motivations which may affect relative clause extraposition: relative clause weight, main clause verb type, information status of verb and head of relative clause, and the definiteness of the head of the relative clause. The findings of this corpus based study reveal that these different factors do not play the same role in extraposing relative clauses in Persian. The main motivation is the relative length of relative clause and verb phrase. The long relative clauses tend to be extraposed more easily than the short ones. Information status and definiteness do not play a considerable role, while the verb type is also a determining factor. This paper emphasizes on the usefulness of functional explanations and it has some implications for word order typology of Persian.