تعامل عثماني‌ و ازبكان اوايل عصر صفوي و پي‌آمدهاي آن

The Interactions between Ottomans and Uzbeks in the Early SafavidPeriod and theirConsequences

ظهور دولت صفوي در ايران و رسمي شدن تشيع در اين كشور، عصر تازه‌اي را در تاريخ ايران گشود. تندروي‌هاي مذهبي ناورا و رفتار افراطي شاه اسماعيل و فرزندش طهماسب اول، واكنش تند عثماني‌ها وازبكان را در شرق و غرب كشور به دنبال داشت و به تعامل سياسي و نظامي آنان بر ضد دولت صفوي انجاميد و افزون بر قطع شدن خطوط ارتباطي اين دولت‌ها از طريق ايران، مشكلات فراواني در زمينه تجارت و آمد و شد زايران ماورا ‌النهر و هند به قصد زيارت كعبه پيش آمد. هم‌چنين هدف‌هاي توسعه‌طلبانه عثماني‌ها در شرق و ادعاي سروري بر جهان اسلام، صدور فتواهاي تند علماي دو طرف بر ضد قزل‌باشان، از ديگر عواملي بود كه زمينه را براي هم‌كاري اميران ازبك و عثماني‌ها براي ايجاد ايتلافي ضد صفوي فراهم مي‌كرد. سندها و نامه‌هاي دو طرف به يك‌ديگر، از تعامل سياسي و نظامي فراوان آنها گزارش مي‌دهند. بر پايه اين سندها، دولت عثماني در عمل به آموزش نيروهاي ازبك و مسلح كردن آنان به توپ و تفنگ در برابر دولت صفوي پرداخت و برخي از اميران ازبك نيز مهم چنين اين كار را در مي‌يافتند و در نامه‌هاي خود به امپراطور عثماني، خواستار گسيل شدن سربازان يني چري براي آموزش ازبك‌ها و مسلح كردن آنان بودند. اين نوشتار به بررسي انگيزه‌هاي اين دولت‌ها و هدف‌هايشان در تعامل با يك‌ديگر بر ضد دولت صفوي و پي‌آمدهاي آن به‌ويژه در منطقه خراسانِ اوايل عهد صفوي پرداخته است.

The emergence of Safivid Dynasty and its recognition of Shiite as the legitimate religion of the country was a new period in the history of Iran. Inappropriate religious extremism by Shah Ismail and his son, Tahmasb, led to radical reactions on the part of the Ottomans and Uzbeks in the East and West of the country. It also resulted intheir political and military interactions against Safavid state. Furthermore, blocking the linking roads of these two states by Iran caused many commercial and transportation problemsfor pilgrims from Transoceanic and India on their way to Mecca. The expansionary aims of the Ottomans in the East and their claim for exerting dominance on the world of Islam along with the issuance of harsh Islamic decrees by their Islamic leaders against theGhezelbashs were among thesignificant factors that made Uzbek leaders and Ottomans’ coalition against Safavids possible. The existing documents and correspondence exchanged between the Ottomans and Uzbeks indicate great political and militaryinteractions between them.The documents reveal that Ottomans were involved in training the Uzbek forces and equipping them with guns and rifles againstSafavid Dynasty. Some Uzbek leaders who were well aware of the importance of military readiness corresponded with the Ottomans, requesting that Yenicheri soldiers be sent for training and mobilizing their forces. The present study aims at investigating the objectives followed by these states throughsuch interactions against the Safavids and the consequences especially in Khorassan area in the early Safavid period.