جلوه هاي موسيقايي روايت هاي چندآوا در ادبيات داستاني و نمايشي ايران نمونه هاي مطالعاتي بازي آخر بانو اثر بلقيس سليماني و نمايشنامه افرانوشته بهرام بيضايي

A Study on Musical Aspects of Polyphonic Narratives in Iranian Novels and Plays (Case studies: The Last Play of the Lady by Belqeis Soleimani and Afra by Bahram Beizai)

روايت هاي چندآوا به يك معنا ناظر بر متوني ادبي يا نمايشي هستند كه در آنها چند رشته سخن متفاوت و متنوع به گونه اي هم زمان به طرح يك واقعه يا بازنمود روايي آن مي پردازند. در اين نوع از شيوه هاي بيان ادبي، راوي معمولاً در نقش دو يا چند شخصيت ظاهرشده و همزمان از چند تراز روايي مختلف به طرح و گسترش رخداد مورد نظر خود اقدام مي كند. ازاين رو، صداي راوي داستان نه تنها در موقعيتي حاكم يا مسلط بر فراز صداهاي ديگر اشخاص حاضر در جهان ادبي يا نمايشي قرارنگرفته بلكه برعكس كاملاً همجوار و همتراز با آنها نيز شنيده مي شود. بنابر آنچه بيان شد، در اين مقاله تلاش شده است تا با تكيه بر پاره اي از الگوهاي نظري رايج در سازماندهي اصوات و تنظيم قطعات موسيقايي و به كارگيري روش پژوهش تطبيق مقايسه اي، به نحوه عملكرد كانون هاي روايي و نقش آنها در پيشبرد داستان و نمايشنامه توجه شود. مساله آن هم بر طرح شاخص ها و شواهدي مبتني بر همترازي عملگرهاي چندآوايي در جهان هاي داستاني و نمايشي ايران استوار است. نگارندگان در پژوهش حاضر براي طرح و توسعه ايده اصلي خود به مقايسه جلوه هاي چندآوا در رمان بازي آخر بانو از بلقيس سليماني (1388) و نمايشنامه افرا،يا روز مي گذرد از بهرام بيضايي (1391)پرداخته و با مراجعه به مهم ترين آموزه هاي ميخاييل باختين، قابليت هاي چندآوايي در الگوي روايتگري دو نمونه يادشده رابررسي كرده اند. يافته هاي حاصل از سنجش كيفي مولفه هاي چندآواي اين پژوهش بيانگر اين است كه حضور متكثر صداهاي گروهي، گسست انحصار در ايفاي نقش عامليت هاي روايي، سياليت و انعطاف پذيري سويه هاي روايتگري ادبي يا نمايشي و البته چگونگي توزيع اصوات ميان اشخاص داستان و نويسندگان اين آثار، گمان تطبيق تجربه اي چندآوا را در اين نمونه هاي مطالعاتي تاييدمي كند.

The present paper attempts to compare the role of narrative canons in the development of story and drama focusing on some prevalent theoretical patterns in organizing the voices and composing the opus. The polyphonic narrative points to a literary or dramatic text in which a few different discoursal threads explain and display an event simultaneously. In this kind of literary narrative, the narrator plays two or more roles and applies various narrative levels to organize and develop the event. Therefore, the narrator’s voice seldom appears in a dominant position over other characters’ voice in the literary or dramatic world but it is perfectly along with other voices. Assuming that one may find some creative aspects of the narrator as an organizer of various narrative levels in the Iranian contemporary literature, the present research offers an analytical comparison of the polyphonic aspects in The Last Play of the Lady (2009), a novel by Belqeis Soleimani, and Afra or Day Passes (2006), a play by Bahram Beizai. In this regard, we have referred to the most crucial tenets of Mikhail Bakhtin concerning the polyphonic literature and considered the special position of novel amongst various modern literary genres. The qualitative evaluation of the polyphonic items confirms the realization of polyphonic experience in the two samples based on the existence of numerous group voices, monopoly rupture in narrator role as a cast, flexible and fluid strains of the literary or dramatic narration and the way of voice distribution among the two works