نقش و عملكرد سازمان‌هاي مردم نهاد در حفظ و ارتقاي سلامت جامعه

Role and performance of Iranian NGOs in community health promotion

سازمان‌هاي مردم نهاد (سمن)، نظام پنهان ارتقاي سلامت جامعه هستند. اين سازمان‌هاي داوطلب، مستقل از دولت بوده و در عين غير انتفاعي بودن، در خدمت مردم هستند و به همين دليل، صداي مردم ناميده مي‌شوند. سمن‌ها، نماد و واسط مشاركت مردم هستند و مشاركت مردم نيز يكي از بازوهاي اصلي ارتقاي سلامت، كاهش فقر و بي عدالتي در سلامت جوامع است. اين تحقيق، با هدف بررسي نقش و عملكرد سازمان‌هاي غير دولتي ايراني درتامين، حفظ و ارتقاي سلامت جامعه ايران، براي طراحي الگوي تعامل سازمان‌هاي غير دولتي با بخش متولي سلامت در دولت به انجام رسيده است. به اين منظور، از مجموع ده هزار سمن ثبت شده در كشور با معيار معرف كار در حيطه سلامت و بيماري، حدود 1000 سمن انتخاب شده و در مجموع، حدود 97 سمن به عنوان حجم نمونه انتخاب شد كه از طريق انتخاب تصادفي از كليه استان‌ها، اطلاعات لازم از طريق پرسشنامه و با استفاده از 9 پرسشگر آموزش ديده، جمع آوري شده است. نتايج حاصل از تحليل پرسش‌ها در بخش عملكرد و ظرفيت‌ها نشان داد كه سمن‌هاي مورد مطالعه، نيازهاي گروه هدف را مي‌شناختند، اما در اغلب موارد روش استخراج اين نيازها بيشتر بر مبناي جلسه با گروهي از آنان و يا نظرات هييت موسس بوده و از اصول علمي نياز سنجي كمتر تبعيت كرده است. مجموعه خدمات ارايه شده توسط سمن‌ها به ترتيب، حوزه پيشگيري سطح سوم، سپس سطح اول و در نهايت، سطح دوم بوده است. از ديدگاه سمن‌ها، ميزان رضايت و موفقيت در مداخلات آموزشي و ارايه خدمات درماني، پيشگيري و مشاوره‌اي بيشتر از مداخلات حمايت طلبي مربوط به حاكميت (كار با دولت، مشاركت در روندهاي قانوني و قضايي) بوده است و اين نتيجه ضمن اين كه قابليت‌هاي سمن‌ها را در ارايه خدمات آموزشي و مشاوره‌اي نشان مي‌دهد، به تصميم گيرندگان بخش عمومي (دولت) نيز هشدار مي‌دهد كه استفاده نكردن از ظرفيت نهفته و پنهان اين سامانه‌ها، روند توسعه كشور را كند مي‌كند. بيشترين منبع درآمد مالي، كمك‌هاي مردمي و خيريه و سپس دولت بوده است و اغلب باور دارند كه «حمايت مالي دولت از سمن‌ها به صورت رديف بودجه اختصاصي» لازم است. با اين كه سمن‌ها از مجموع فعاليت‌ها و نقش‌هاي حمايتي خود، توانمندسازي،مشاركت جامعه هدف و حمايت طلبي بيش از ساير موارد، موفقيت داشته‌اند، اما تلاش براي تقويت بيش از پيش اين توانمندي‌ها و همچنين روش‌هاي ديده باني، تحقيق و شبكه سازي سمن‌ها را در دست يافتن به پيامدها و اثرات برنامه‌ها كمك خواهد نمود. نداشتن برنامه راهبردي در 35 درصد از سمن‌ها، هشداري براي كاهش اعتبار سمن‌ها در جامعه است، چرا كه داشتن برنامه نشان از تعهد اعضاي هييت موسس و مديره براي خدمات رساني به گروه هدف است. ضمن اين كه خود برنامه براي آگاهي از اقدامات آتي سمن، براي تامين كنندگان منبع مالي كمك كننده است. منابع مالي محدود، ارتباط نا كافي سازمان‌هاي غير دولتي با دولت و باور ضعيف دولت از نقش سمن‌ها، سه مانع اصلي اعلام شده از سمن‌هاي مورد مطالعه بوده است. ضروري بودن ارتباط با دولت به اعتقاد اغلب سمن‌ها و كمي رضايت از تعامل فعلي با دولت، الزام باز نگري در اين اعتماد را ايجاب مي‌كند.