جايگاه عقل در كلام اماميه در مدرسه كلامي بغداد

منزله العقل في الكلام الاماميه عند المدرسه الكلاميه في البغداد

مدرسه كلامي بغداد در قرن چهارم، مدرسه‌اي عقل‌گرا قلمداد شده است و آثار آن بر اين ادعا گواهي مي‌دهد. بسياري از پژوهش‌گران مدعي‌اند كه شيخ مفيد و شاگردانش در اين مدرسه با نزديك شدن به معتزله، روش‌ عقل‌گراي اعتزالي را پذيرفتند. اين مقاله در پي آن است كه با بررسي جايگاه عقل در اين مدرسه كلامي، درباره اين ادعا و درستي آن داوري كند. هرچند متكلمان بغداد، معرفت ديني را زاييده استدلال عقلي و اكتساب آن را بر انسان واجب مي‌دانستند، اولاً، در اين‌كه چه كسي اين امر را بر انسان‌ها واجب كرده و ثانياً، آيا عقل در كسب اين معرفت به وحي نيازمند است يا خير، با هم اختلاف داشتند. در اين پژوهش نشان داده شد كه شيخ مفيد و شاگردش كراجكي، وجوب معرفت را سمعي (به امر الهي) و عقل را در همه مراحل محتاج وحي مي‌دانستند؛ در حالي كه سيدمرتضي و شاگردان وي (همچون معتزله) وجوب معرفت را عقلي دانسته و عقل را در استدلال‌هايش بي‌نياز از شرع مي‌شمردند.

Theological school of Baghdad in the fourth century is considered the rationalist school and its works attest to this claim. Many researchers claim that Shaykh Mufid and his students in the school of Baghdad approached Muʹtazilah and adopted their rationalist method. Examining the role of reason in the theological school, the author of the present paper seeks to judge the accuracy of the claim. Although theologians of Baghdad consider religious knowledge as the product of rational reasoning and its acquiring as an obligation upon man, they differ about two issues: first of all, who makes it obligatory upon the people? Secondly, whether or not the wisdom is in need of Revelation when acquiring the knowledge? In this study it was shown that Shaykh Mufid and his disciple Karajaki hold that knowledge is an obligation (by God’s Order) and regard the wisdom in need of revelation in all stages, while Sayyid Murtada and his students (in the same way of the Muʹtazilah) consider the obligation as a matter of intellect and regard it independent of religion in its reasoning.