جريان‌شناسي فكري اماميه در خراسان و ماورا النهر (از آستانه غيبت صغري تا عصر شيخ صدوق)

دراسه التيارات الفكريه الاماميه في خراسان و ماورا النهر (من اعتاب الغيبه الصغري و حتي عهد الشيخ الصدوق)

پس از افول مدرسه فكري كوفه در اواخر قرن دوم، ميراث علمي اين مدرسه به ديگر نقاط امامي‌نشين انتقال يافت كه منطقه مهم خراسان و ماورا النهر، يكي از آن مناطق است. در مطالعات معاصر، به طور جامع و مستقل به جريان‌هاي فكري اين منطقه پرداخته نشده است. در نوشتار پيش‌‌رو سعي شده است جريان‌هاي حاضر در خراسان و ماورا النهر در بازه زماني غيبت صغرا تا عصر شيخ صدوق، شناسايي و تا حد امكان ارتباط آن‌ها با محيط علمي كوفه پي‌گيري شود. اين پژوهش نشان مي‌دهد، برخي از نحله‌هاي فكري موجود در خراسان و ماورا النهر، مانند جريان كلامي و فقهي هشام‌بن‌حكم و يونس‌بن‌عبدالرحمن و جريان حديث‌محور و نيز جريان متهمان به غلو، ريشه در مدرسه كوفه دارند و اين گروه‌ها پس از مدتي، از خراسان به مناطق ديگري چون عراق و قم ورود پيدا كردند؛ البته برخي از جريان‌ها، مانند اماميان اعتزال‌گرا در اين برهه، جرياني نوظهور در خراسان به شمار مي‌آيند.

After the decline of Kufa school of thought in the late second century AH, the scientific legacy of the school was transferred to the rest of the Shia Imami dwelling places. An important part of Khorasan and Transoxania is one of those places. There is no completely independent study of intellectual currents in this area. The author of the present article tries to identify the present trends in Khorasan and Transoxania, from the beginning of the Minor Occultation to the time of Shaykh Saduq, and pursue their relationship to the scientific environment of Kufa as far as it is possible. This study shows that some current cultural beliefs in Khorasan and Transoxania, such as the theological and juridical movement of Hisham ibn Hakam and Yunus ibn Abd al-Rahman and the hadith-oriented movement and the movement of those who are accused of ghuluw (extremism), have their roots in the school of Kufa. After a while, these groups migrated from Khorasan to other areas such as Iraq and Qom, although some movements, such as Muʹtazili-oriented Imamis were considered as new movements in Khorasan at that time.