نقد و ارزيابي نظريه اعتدال در اخلاق

Survey and Critique of the Doctrine of the Mean

چكيده نظريه اعتدال يكي از انواع نظريات اخلاق فضيلت است كه افلاطون و ارسطو نظريه‌پردازان اصلي آن در يونان باستان بودند. اين نظريه به دليل سازگاري با متون دين اسلام، نزد فيلسوفان و علماي اخلاق اسلامي رواج زيادي يافت؛ به نحوي كه اغلب حكماي اسلامي چون فارابي، ابن‌سينا، مسكويه، خواجه نصير طوسي و ملاصدرا تابع اين نظريه‌اند. هسته اصلي نظريه اعتدال قاعده اعتدال است كه بر اساس آن فضيلت اخلاقي به اعتدال و ميانه‌روي تعريف و همه فضايل اخلاقي به لحاظ وجودي مابين دو رذيلت افراط و تفريط در نظر گرفته مي‌شوند. لذا توصيه عملي اين نظريه رعايت اعتدال در همه عواطف و اعمال است. نظريه اعتدال با وجود نكات قوتي چون سادگي، شهرت و مورد پذيرش عامه بودن، از اشكالاتي نيز چون عدم انسجام دروني، ابهام در مفهوم حد وسط، مشكل تعيين حد وسط، نقص در حل تعارضات اخلاقي و عدم شمول و فراگيري بر تمام فضايل و رذايل برخوردار است. اين مقاله به ارزيابي نظريه اعتدال بر اساس معيارهاي سنجش نظريه‌هاي اخلاقي مي‌پردازد.

Abstract The doctrine of the mean is a version of the virtue ethics theories which were originally introduced by Plato and Aristotle. This theory because of its compatibility with Islamic texts is the most prevalent theory of ethics among Islamic scholars. Farabi, Miskawayh, Avicenna, Nasir al-Din Tusi, Mullsadra and others have been influenced by this theory. The principle of the mean constitute the core of this doctrine and is the basis upon which the moral virtue is defined as moderation and all moral virtues are considered as the desirable middle between the two extremes excess and deficiency. The practical implication of this theory is respect for moderation in all actions and emotions. The doctrine of the mean, beside its strong points such as simplicity and public acceptance, suffer some weak points such as internal inconsistency, ambiguity in the concept of the mean itself, the issue of the difficulty of determining the mean, defects in resolving ethical conflicts and its failure to be applicable to all virtues and vices. The present article examines the doctrine of the mean based on the criteria for evaluating moral theories.