تهذيب و تزكيه نفس در ديدگاه ابنسينا و راههاي حصول آن

Refinement and Self-purification from Avicenna’s Viewpoint and Ways to Achieve It

چكيده مقاله حاضر با استناد به نظر برخي از فلاسفه مسلمان، فعالان هدايت جامعه و صاحب‌نظران حوزه روان‌شناسي و تعليم وتربيت مبني بر اينكه ريشه بسياري از مشكلات، انحرافات و فجايع موجود در جامعه را بايد در عدم توجه به نفس و تهذيب و تزكيه آن جستجو كرد، با هدف بررسي تهذيب و تزكيه نفس در ديدگاه ابنسينا و تبيين راههاي حصول آن با اتخاذ روش تحليلي- استنباطي به رشته تحرير درآمده است. اين مقاله ضمن آنكه گوياي تقدم آگاهي از عيوب خود به عنوان يك شناخت جزيي بر تهذيب نفس است، حاكي از آن است كه تهذيب و تزكيه نفس در ديدگاه ابنسينا از دو جهت ضرورت دارد؛ نخست نقشي كه تهذيب و تزكيه در تامين سعادت اخروي دارد و ديگري تاثير مثبت آن از لحاظ تربيتي است. از ديدگاه ابنسينا وصول به سعادت اخروي يا همان مرتبه عقل بالمستفاد تنها با عقل نظري حاصل نميشود، بلكه عقل عملي نيز بايد به بالاترين مرتبه خود دست يابد و اين جنبه عملي نفس است كه بيشتر با تهذيب و تزكيه ارتباط دارد و تاكيد ابنسينا بر اصلاح جز عملي به دليل رابطه آن با بدن و نقشي است كه در ارتباط با عقل نظري جهت دريافت معرفت از عقل فعال دارد. راههاي تهذيب و تزكيه نفس در ذيل دو دسته روشهاي اتخاذي از جانب خود (روشهاي اوليه و ثانويه) و روشهاي اتخاذي از جانب ديگران قرار ميگيرد كه اين روشها به تقويت و توانمندسازي نفس ميانجامد.

Abstract Drawing upon the views of some Muslim philosophers, social guidance activists and psychology and education authority figures who attribute the root of many societal problems, perversities and calamities to the self and its refinement and cultivation, the present paper aims at investigating refinement and self-purification from Avicenna’s viewpoint adopting an analytical-deductive method. The paper gives priority to the awareness of one’s flaws as a partial step toward the recognition of self-refinement and indicates that refinement and self-improvement from Avicenna’s viewpoint is doubly necessary; first, because of the role that refinement and cultivation plays in securing the hereafter bliss, and secondly because of its positive effect from and educational standpoint. From Avicenna’s point of view, achieving hereafter bliss or acquired intelligence cannot rest only on theoretical reason; the pragmatic reason should also reach its highest position. It is the pragmatic aspect of the self which is more related to refinement and cultivation, and Avicenna’s emphasis on improving the pragmatic component is due to its relation to the body and the role it has in relation to theoretical reason gaining sapience from active reason. Refinement and self-purification fall under two categories of methods those adopted by oneself (primary and secondary methods), and those adopted by others; both methods lead to the reinforcement and empowerment of the self.