مفهوم «عدم» در آثار بيدل دهلوي و مقايسه آن با انديشه هاي ابن عربي

The Concept of “Non-existence” in the Works by Bidel Dehlavi and Comparison with the Thoughts of Ibn Arabi

يكي از موضوع هاي اصلي و به سخني ديگر و بهتر، اساسي ترين موضوع در تصوّف و عرفان اسلامي بحثِ «وجود» است كه با ظهور عارف اندلسي، «محيي الدّين ابن‌عربي» در قرن هفتم و پس از آن تاكنون در ادب فارسي جلوه آشكار و نمودي پُررنگ دارد. به تَبَعِ آن، برايِ روشن كردنِ حقيقتِ «وجود» و «موجود» و نيز منشا موجودات، در مرتبه پس از آن، مقوله ديگري كه در عرصه علم عرفان نظري از آبشخورِ مقوله «وجود» آب خورده است و مورد بحث و بررسي قرار گرفته، مقوله «عدم» است. اين جُستار به بررسي مقوله «عدم» در زبان و آثار «بيدل دهلوي» مي پردازد و در پيِ آن است تا با جستجوي مفاهيم «عدم» در كلّيّات آثار وي به اين نتيجه برسد كه آيا در اين باره، شباهت انديشگاني ميانِ بيدل دهلوي و ابن‌عربي وجود دارد يا نه؟ در اين راستا، نخست به مقوله «عدم» در آثار ابن‌عربي پرداخته شده، سپس ديدگاه بيدل دهلوي واكاوي شده، با نظر ابن عربي مورد مقايسه قرار گرفته، در نهايت نيز نتيجه تاثيرات ابن-عربي بر بيدل بيان شده است.

One of the main issues in Islamic Sufism and Mysticism is the concept of existence which is openly reflected by the Andalusian Sufi Mystic, MuhyiddinibnArabi in the 13th century and then in the Persian literature. Then, in order to clarify the truth of “existence” and “being” and the origin of creatures, the concept of “non-existence” is brought to the fore; a concept which originates from the concept of existence and is widely discussed in the field of theoretical mystic science. This paper studies the concept of “non-existence” in the language and works of Bidel Dehlavi. By searching for the said concept in his works, the present study seeks to find out whether or not there are similarities between the thoughts of Bidel Dehlavi and Ibn Arabi. In line with this, the concept of “non-existence” in the works y Ibn Arabi is first studied. Then, the viewpoints of Bidel Dehlavi are analyzed and compared with those of Ibn Arabi. At the end, it is discussed how Ibn Arabi has affected the works of Bidel.