بازتاب نقد قدرت در اشعار شهاب نيريزي

Reflection of Power Criticism in the Poems by ShahabNeyrizi (Content Analysis from the Qajar Period from the Perspective of New Historicism)

مطالعات بينارشته‌اي و ياري‌جستن از نظريّه‌هاي مطالعات انتقادي، از رهيافت‌هاي كاربردي‌كردنِ پژوهش هاي نقّادانه متون ادبي است. «تاريخ گراييِ نوين» (New historicism) يكي از جديدترين شيوه هاي تحليل متن در عرصه مطالعات نقّادانه ادبي است كه به «تاريخيّتِ متن و متنيّت تاريخ» باور دارد و به بازسازي ذهنيّت و جهان بيني مستتر در متن و دريافت رابطه اين ذهنيّت با ساختار قدرتِ زمانه آن مي‌پردازد. در نوشته حاضر، پس از معرّفي و مروري بر زندگاني سيّد اشرفِ نيريزي، متخلّص به «شهاب»، از ديد تاريخگراييِ نوين به مهم‌ترين ستايه وي، كه خطاب به احمدشاه قاجار و در تهنيت بازگشت او از سفر فرنگ سروده شده است، نظري افكنده خواهد شد. «شهاب» از سرايندگان عصر قاجار است كه اشعار وي را بايد يكي از حلقه هاي ناشناخته شعر بازگشت در عصر مشروطه دانست. وي شيخ الاسلام نيريزِ فارس از دوره ناصرالدّين شاه تا احمدشاه و صاحب قريحه اي سرشار بود و برخلاف گفته عماد فقيه كرماني كه: «دو مقام است كه با هم نشود جمع، عماد مذهب عاشقي و منصب شيخ اسلامي» عاشق پيشگي و ذوق شاعري را با شغل شيخ الاسلامي توامان داشت. در نوشته حاضر، پس از نگاهي به وقايع و اوضاع اجتماعي عصر شهاب و نگاهي به ستايه وي، برمبناي تاريخگراييِ نوين، رابطه ذهنيّت موجود در متن با «قدرتِ» زمانه آن تحليل خواهد شد. خواهيم ديد كه از ديد اغراض ثانويه جملات، ستايه شهاب بيش از مدحِ شاه قاجار، بيانگر نقد پنهان و گاه آشكارِ «هژمونيِ» دستگاه حاكمه است. تصحيح و تحليل سروده هاي شهاب براي دستيابي به تصوير و شناختي هر چه دقيق تر از زنجيره شعرِ بازگشت و ادبيّات عصر مشروطه، چه از منظر فُرم و تتبّع آثار پيشينيان، چه از لحاظ معنا و انديشه هاي نهفته در متن حايز؛ زيرا است.

Interdiscipline studies and seeking help from theories of critical studies are the ways to make applicable the critical researches of literary texts. New historicism is one of the most novel methods of text analysis in the field of critical studies of literature which believes in historicism of the text and textuality of the history and renovates the mentality and worldview behind the next and understanding the relation between this mentality and structure of the power of its time. In the present paper, the life of Seyyed Ashraf Neyrizi, known as “Shahab” is first introduced and reviewed, and then his most important poem of praise written for Ahmad Shah Qajar in celebration of his return from abroad is analyzed. Shahab is one of the poets of the Qajar period whose poems should be considered as one of the unknown loops of “the return to classical poetry” in the time of constitutional revolution. He had been the Shekhul Islam of Neyriz in Fars province during the Qajar period and had a knack for love poems. Despite the statement of EmadFaqihKermani who says that one can’t be a Sheikhul Islam and at the same time be in love, Shahab was able to be both in love and in fond of saying poems and at the same time the Sheykhul Islam of the Neyriz city. In the present paper, the events and social situation of the period Shahab lived in and his poem of praise are first reviewed, and then the relation between the mentality in the text and the “power” of that time is analyzed based on New Historicism. As a result, rather than praising the Qajar Shah, the poem of praise written by Shahab indicates a secret and sometimes disclosed criticism of the hegemony of the ruling government. Poems of Shahab can be analyzed to achieve an exact image of and knowledge about the era of “return to classical poems” and the literature of the era of the constitutional revolution both in terms of form and meaning behind the text.