تامّلي تحليل‌گرايانه به رابطه ابهام و عقلانيّت در غزل حافظ

An Analytic Reflection on the Relation between Ambiguity and Rationality in Ghazals by Hafez

برپايه رويكرد بلاغت جديد و بهره‌گيري از نظريّه امپسن در باب ابهام، نبايد ابهام در كلمه و كلام حافظ را پيش فرضي صرفاً هنري تلقّي‌ كرد، بلكه وقايع شگفت قرن هشتم حافظ را ناگزير ساخته است تا از روي درايت و فهم موقعيّت، ترفند ابهام را هم در بُعد هنري و هم در بُعد عقلاني در غزل‌هايش به كار‌گيرد. اصولاً مقوله ابهام در غزل‌هاي حافظ مكث و سكوت معنادار و انديشمندانه‌-اي است كه وي آگاهانه بدان دست‌ يافته و آگاهانه از آن نيز استفاده‌ كرده است. دريافت اين دستگاه فكري، قاعدتاً از طريق تامّل به قراين زباني و روابط ارجاعي درون متني و برون متني ميسّر خواهد بود. بدين ترتيب، اين مقاله با طرح چنين فرضيه‌ اي با استفاده از ابزار مطالعه كتابخانه‌ اي با شيوه تحليلي كوشيده تا اين رابطه را با ذكر شواهدي به اثبات برساند.

Using the theory of ambiguity by Empson, ambiguity in the word and poems of Hafez should not be considered as solely artistic. The truth is that the wonderful events in 14th century left Hafez with no choice but to wisely use the ambiguity technique both on an artistic and a rational level in his ghazals. Basically, the ambiguity in Hafez’ ghazals is a wise and meaningful silence he as achieved and used knowingly. Understanding this thinking style is basically possible through reflection on linguistic indications and referential intratextual and extratextual relations. Thus, the present paper attempts to prove this relation with evidence by using library research tools and an analytic methodology.