تبارشناسي شخصيت نمايشي كوسه در آيين هاي نمايشي ايران

Typology of the Character ‘Kouseh’ in Iranian Dramatic Rituals

از دوران ساساني تا اكنون حضور شخصيتي نمايشي با عنوان كوسه در گروهي از آيين هاي مردمانه در بيشتر مناطق ايران گزارش شده است. قصه نمايشي، گونه گوني شخصيت هاي نمايشي و زمان اجرا در اجراهاي مناطق متفاوت اند. بيشتر پژوهشگران، بدون در نظر داشتن تفاوت هاي ساختاري آيين هاي ياد شده، تبارمشتركي براي كوسه اي كه در اين گروه از نمايش ها پديدار مي شود قايل اند. در پژوهش حاضر تلاش شد تا با نگاه به تفاوت هاي ساختاري؛ به ويژه، قصه نمايش اين آيين ها، تبار كوسه در آيين هاي نمايشي ايراني بازجسته شود. از اين رو نخست اين گروه از آيين ها برپايه قصه نمايش دسته بندي و سپس با توجه به نشانه هاي رمزينه شده، تفسيري ازهر گروه از آيين ها و كارويژه شخصيت نمايشي كوسه ارايه شد. با روشن شدن همانندي ها و ناهمانندي ها چنين گماني قوت گرفت كه نسخه هاي گوناگون شخصيت كوسه، كه در گروهي از آيين هاي ايراني پديدار مي شود، تبار مشتركي ندارند و تنها نامي وام گرفته براي اين گروه از شخصيت هاي نمايشي است. به نظر مي آيد در آيين كوسه برنشين، پديدار شده كوسه، ارايه تصويري هجو شده از سواري آرماني است. در آيين هاي پيشانوروزي اين عنوان جايگزين پيربابو شده است. در آيين هاي كوسه چوپاني آميزه اي از چند شخصيت است كه كارويژ ه هايي ناهمگن بدو نسبت داده شده و در آيين هاي بارانخواهي جايگزين عروسك باران شده است و طرح قصه نمايشي را دگرسان كرده است.