بررسي جنبه هاي تاريخي دو منظومه غنايي «خسرو وشيرين» نظامي و«شيرين و خسرو» اميرخسرو دهلوي

Review of Historical Resources for Two Lyrical Poems of ‘Khosrow – Shirin’ by Nezami and ‘Shirin -o –Khosrow’ by Amir Khosrow Dehlavi

در ميان داستان هاي خمسه ي نظامي، ماجراي عشق خسرو پرويز، پادشاه ساساني به شيرين برادر زاده ي بانوي ارمن، به سبب رنگ ملي و برخورداري اززمينه هاي افسانه اي و غنايي از زيبايي و اهميت خاصي برخوردار است. اميرخسرو دهلوي دومين منظومه ي خمسه ي خويش را به اين داستان اختصاص داده است. او با آنكه سوژه و سير اصلي داستان را مطابق روايت نظامي سروده است اما تغييراتي نيز در جريان داستان ايجاد كرده است. ضرورت و اهميت اين پژوهش از آن جهت است كه برتري و توانايي هاي زباني، انتخاب واژگان و صور خيال نظامي در خمسه سبب شده است تا ديگر جنبه هاي داستاني، افسانه اي و تاريخـي ناديده گرفتـه شود. لذا در پژوهش حاضر با شيـوه ي توصيفي- تحليـلي و مقايسه اي و روش نقد تاريخي، زمينه هاي تاريخي داستان غنايي خسرو و شيرين بر اساس قديم ترين منابع معتبر مورد بررسي و مقايسه قرار گرفت و در نهايت اين نتيجه به دست آمد كه: اميرخسرو، بيش از نظامي، به الگوي تاريخي پايبند بوده است. او هر چند به اعتراف خود هرگز نتوانست به پاي نظامي برسد، اما توانسته است، با روي آوردن به الگوي تاريخي و تغييراتي جزيي اما هنرمندانه در بخش هاي افسانه اي و تاريخي، از بين ديگر نظيره پردازان اين اثر غنايي بزرگ تاحدّي نوآور باشد.

In the present research, according to the oldest resources such as historical resources and documents as well as credible researches of this type, the historical context of the lyrical story of ‘Khosrow-Shirin’ has first been studied. Then, among historical issues such as story beginnings, conspiracy of Bahram Choobin and escaping of Khosrow Parviz, the end of Bahram Choobin, the story of ‘Treasure of the Wind’, kingdom of Shiruyeh, the end of Khosrow Parviz, and finally the way Shirin died which are mentioned so many times in several historical resources, this story’s lyric grounds have been reviewed in two lyrical poems of ‘Khosrow-Shirin’ by Nezami and ‘Shirin-o- Khosrow’ by Amir Khosrow Dehlavi. The final result obtained suggests that in this lyrical poem, Amir Khosrow was committed to the historical pattern more than Nezami was. Nezami makes strong bindings for his lyrical poems from historical framework and instead of paying attention to historical details, he pays attention to myths and wisdom and advice and beautiful poetic and lyrical descriptions. But Amir Khosrow, despite some researchers’ opinion, has paid attention to historical resources, and though, according to he himself, he has never reached Nezami’s level, he has attempted to be an innovator among other imitators of this great lyrical art, while keeping himself away from Nezami’s historical and legendary pattern.