بررسي كمي و كيفي مواد موثره اسانس اندام‌هاي مختلف گياه دارويي جعفري كوهي (Pimpinella aurea DC.) در مراحل مختلف رشد، مطالعه موردي در رويشگاه‌هاي طبيعي استان تهران

Essential oil evaluation of Pimpinella aurea DC. in different growth stage: case study of natural habitat of Tehran province

گياه جعفري كوهي .Pimpinella aurea DC. يكي از فراوانترين گونه‎هاي چند ساله و معطر Pimpinella در ايران است. در اين تحقيق به منظور ارزيابي كميت و كيفيت اسانس، اندام‌هاي مختلف گياه در مراحل مختلف رشد در سال 1389 از سه رويشگاه طبيعي استان تهران (توچال، وردآورد و لواسانات) جمع‌آوري، خشك و به روش تقطير با آب اسانس گيري شد. براي شناسايي تركيب‌هاي موجود در اسانس و آناليز مواد موثره از دستگاه‌هاي گازكروماتوگرافي (GC) و گازكروماتوگرافي متصل به طيف‌سنج جرمي (GC/MS) استفاده شد. نتايج نشان داد در هر سه رويشگاه نمونه‌هاي ساقه و برگ، از كمترين بازده اسانس و نمونه بذر از بيشترين مقدار برخوردار بودند. بذر نمونه‌ وردآورد بازده اسانس بيشتري نسبت به دو رويشگاه ديگر داشت. نتايج آناليز تركيب‌هاي اسانس‌ها نشان داد كه در اسانس ساقه و برگ در منطقه وردآورد، به ترتيب مواد موثره سيترونليل‌استات و ژرانيل استات از مهمترين تركيب‌هاي اسانس در هر سه مرحله رويشي، شروع بذردهي و بذردهي كامل بودند، ولي در منطقه توچال، در مرحله شروع بذردهي، مواد موثره بتا- بيزابولن، ليمونن، ژرانيل استات، لانجي پينانول و سيترونليل استات از مهمترين تركيب‌ها بودند، در حالي كه مهمترين تركيب‌هاي اسانس ساقه و گل‌‌آذين‌ شامل بتا- بيزابولن بود. در مرحله بذردهي كامل نيز در همين منطقه مهمترين تركيب‌هاي اسانس برگ و ساقه شامل مواد موثره بتا- بيزابولن، اپوكسي آلوآرومادندرن، ليمونن و آلفا- پينن بودند. اسانس ساقه و برگ‌هاي اين گونه در رويشگاه لواسانات در مرحله بذردهي كامل شامل مواد موثره آلفا- كوپرنن، ژرماكرن دي و ليمونن بودند. در اسانس بذر هر سه رويشگاه نيز مواد موثره بتا- بيزابولون و اپوكسي‌ آلوآرومادندرن مهمترين تركيب‌ها بودند. واژگان كليدي: Pimpinella aurea DC.، اسانس، مراحل رشد، بتا- بيزابولون، رويشگاه، بذر

Pimpinella aurea DC. is one of the most abundant aromatic species of Pimpinella in Iran, which has grown in north west, west, north east and south east of Iran. In order to study essential oil quantity and quality of different parts and growth stages. Plant parts were collected from three natural habitats in Tehran Province (Vardavard, Tochal and Lavasanat) and dried. The essential oils were extracted with water distillation method. GC and GC/MS were used for detection of oil composition and determining component quantity. Results showed that the oil yields of stem/leaf were the lowest and seeds oil were the highest amount in three habitats. The seed oil yield of Vardavard sample was higher than the other samples. The main compounds of stem/leaf oil in Vardavard were citronellyl acetate and geranyl acetate in three stages of plant growth (vegetative, beginning of seed formation, seeding). The major components of stem/leaf oil of Tochal sample in the beginning of seed formation were B-bisabolene, limonene, geranyl acetate, longipinanole and citronellyl acetate, while the main compound of stem/inflorescence oil was B-bisabolene. The main components of stem/leaf oil in complete seeding in Tochal region were B-bisabolene, limonene and ?-pinene. The stem/leaf oil of Lavasanat sample contained ?-cuperene, germacrene- D and limonene as main components. The major compounds of seed oils of three habitats were B-bisabolene and epoxy-allo aromadendrene. Key words: Pimpinella aurea DC., Essential oil, Habitats, B-bisabolene, Seed.