از «اسرار خودي» تا «رموز بيخودي»

From Asrar-e- khodi(self secrets) to romooz-e-Bikhodi(rapture secrets

در اين مقاله كوشش شده است تا فلسفه ي «خودي» و «بيخودي» اقبال لاهوري در مثنو ي ها ي «اسرار خودي» و«رموز بيخودي» مورد بررسي و تحليل قرار گيرد. اقبال معتقد است كه شرقيان بويژه مسلمانان شخصيت خود را گم كرده و «خويشتن» خويش را فراموش نموده و در نتيجه مجذوب و مرعوب غرب شده اند. اهل اسلام بايد به اسرار نهفته اي كه در «خودي» خود دارند پي ببرند و به نيروهاي بالقوه ي خود فعليت دهند «خودي» در تعبيرات اقبال يعني خودآگاهي، خوديابي، خودشناسي، خودباوري در مثنوي اسرار خودي. عواملي كه باعث تقويت واستحكام «خودي» مي شوند عبارتند از:اميد وآرزو، عشق وايمان، همت واراده قوي. عوامل تضعيف خودي عبارتند از: سوال و گدايي، عدم اتكا به داشته هاي خويش ،احساس ضعف و ناتواني؛ همچنين اقبال براي تربيت خودي به سه مرحله قايل است:مرحله ي اول اطاعت از دستورات قرآن، مرحله ي دوم ضبط نفس وخويشتن داري از مناهي، مرحله ي سوم نيابت الهي است، در اين مرحله انسان به مقام «ابَرَ مرد» يا خليفه ي اللهي ترقي مي كند. «بيخودي» يعني محو در جامعه ي اسلامي، همراه با حفظ شوونات فردي. همچنان كه اقبال در «اسرار خودي» عمل به دستورات قرآن توصيه مي نمايد. در اينجا نيز جامعه ي اسلامي را جهت غلبه بر نا اميدي وترس واندوه و همچنين نظام بخشيدن به جهان به پيروي از احكام شريعت وسنت نبوي دعوت مي نمايد.

It has been attempted in this article to review and analyze the “self” philosophy of Iqbal Lahoury in “self secrets” and “rapture secrets” of Masnavi. Iqbal maintains that the Orients, especially the Muslims lost their personality and forget their “self” and as a result they have been attracted and intimated by the west. Muslims should be aware of the hidden secrets existed in their “self” and to actualize their own potential forces. According to Iqbal’s interpretations, “self” means self-awareness, self-discovery and self-esteem and in the Masnavi of “self secrets”, the factors influencing in enhancing and strengthening “self” are as follows: hope and desire, love and piety and strong ambition and volition. The weakening factors are as follows: questioning and begging, not to rely on what one have, sense of weakness and inability. In addition, three levels are considered by Iqbal for self-training as: the first stage is to obey Quran’s orders. The second stage is to control self and self-restraint. The third stage is God’s subrogation. In this stage, human kind is raised to the position of “superman” or God’s caliph.