خيال در انديشه حازم القرطاجني

Imagination in Hazim Al-Qartajini’s Thought

درباره خيال، تخييل و تخيّل بسيار سخن گفته‌ شده است، لغت شناسان، فيلسوفان و ناقدان عرب و غير عرب قديم و جديد، آن را به اشكال مختلف تعريف كرده و در جايگاه هاي گوناگون به كار برده اند. شاعران از آن الهام گرفته‌اند، چنانكه شاعر از الهه الهام بخشِ هنر كه خود دختر حافظه است، الهام مي‌گيرد و تخيّل از تصاويري كه در حافظه انباشته شده تغذيه مي كند. در اين زمينه معلّم اوّل (ارسطو) و استادش (افلاطون) هر يك نظر خاصّ خود را دارند، امّا ديدگاه مسلمانان درباره خيال چيست؟ به نظر مي رسد، پژوهشي هرچند كوتاه در اين زمينه بر روي ساختمان شعر و بررسي ديدگاه بلاغت دانان مسلمان در اين زمينه راهگشا باشد. از اين رو مقاله حاضر، ابتدا به بررسي تاثيرپذيري يا عدم تاثيرپذيري مسلمانان از آراي ارسطويي و انديشه هاي يوناني پرداخته و در ادامه به شكل تخصصي تر به نقد و تحليل ديدگاه حازم القرطاجني، ناقد و بلاغت دان برجسته قرن هفتم، درباره خيال پردازي (تخييل) و خيال انگيزي (تخيّل)، تفاو ت هاي آنها، جايگاه خيال در شعر و چگونگي تاثير آن پرداخته است.

Much has been said about mage, mimesis and imagination. Old and new Arab and non Arab philologists and philosophers defined it in different forms and used it in different places. Poets especially have been inspired by it, because they have been inspired by the goddess of art. Images stored in the memory feed the imagination, so Plato believed poetics is one kind of Divine Charisma and Aristotle used words like representation and mimesis that are innately and instinctively in the human body in order to explain poetry. But who tells the truth, Plato or Aristotle? What is the viewpoint the Muslims about image? Brief research about image mimesis and imagination, and the role of image in the structure of the poetry is useful. So this article examines if Muslims have been influenced by Aristotle’s views and Greek thoughts or not and analyzes and criticizes the viewpoint of Hazim Al-Qartajini about mimesis and imagination.