رابطه دين و تمدن در انديشه مالك بن‌نبي

The Relationship Between Religion and Civilization Malek

رابطه دين با تمدن و نقش دين در پيدايي يا توسعه تمدن‌ها، موضوعي است كه در انديشه بسياري از نظريه‌پردازان و مورخان و برخي از دين‌پژوهان انعكاس يافته و طيف متنوعي از صاحبان ديدگاه‌هاي موافق و مخالف را در برگرفته است. اين نوشتار تلاشي است براي واكاوي نسبت دين با تمدن در انديشه مالك بن‌نبي، انديشمند معاصر الجزايري. وي از معدود انديشمندان مسلماني است كه نقطه ثقل مطالعات و آثار خود را بر موضوع تمدن قرار داده و از نقش دين در تمدن و رابطه اين دو با يكديگر سخن گفته است. به عقيده بن‌نبي، عناصر تشكيل‌دهنده يك تمدن عبارت است از: انسان، خاك و زمان. اما نكته اساسي اين است كه صرف وجود عناصر اين سه‌گانه الزاما به ايجاد تمدن نمي‌انجامد، بلكه براي به وجود ‌آمدن تمدن نياز به «تركيب‌‌كننده» يا «خمير‌مايه تمدني» است كه اين خميرمايه در تركيب عناصر سه‌گانه ياد شده با يكديگر اثرگذار است. تحليل تاريخي نشان مي‌دهد خمير‌مايه‌اي كه همواره با ساخت و ساز تمدن همراه بوده، «انديشه ديني» است. انديشه ديني روح را در اين عناصر بر مي‌انگيزاند و از تركيب آن‌ها با يكديگر محصولي به نام تمدن پديد مي‌آورد. اگر چه پيدايش تمدن منوط به اراده انسان تمدني است، اين اراده جز با ايمان آدمي به عقيده‌اي كه خواهان تلاش در تمدن است به‌دست نمي‌آيد؛ اين انگيزه‌ و تلاش چيزي است كه «انديشه ديني» در بالاترين سطح، به انسان مي‌بخشد و تمدن حاصل مواجهه ‌انسان با خاك در مدت زماني مشخص ‌و در سايه‌ «انديشه ديني» است.

The relationship between religion and civilization and the role of religion in the creation or development of civilizations have been echoed among many civilization historians and theorists. and even some of religiousscholars, produced a diverse range of pro- and counter-views. This article attempts to analyses the ideas of Malek Ben Nabi, an Algerian prominent thinker, about the relationship between religion and civilization. He is one the few Muslim thinkers whose studies and works focus on civilization, the role of religion in civilization and the relationship between them. In his perspective, the constituent elements of a civilization are: man, soil and time. But what is important as an underlying point is that existence of these elements solely will not create a civilisation.It needs to a synthesizer, which influenced the combination of those three elements. Historical analysis shows that the only thing which always has been followed by constructing a civilization is “religious thought”. Religious thought stimulates spirit of these elements and by combining them together, extract a production called civilization. Although creation of a civilization is subject to human civilizational zation will, this doesn’t happened but by human’s faith which calls for attempts and motivations. The civilization is the result of human’s interaction with soil in a specific period of time and in the light of religious thought.