تحليل نگاره بارگاه كيومرث اثر سلطان محمد بر اساس الگوي كنشي و مربع معناشناسي گرمس

The Analysis of the Miniature “The Court of Kiumars” by Sultan Mohammad based on Greimas’s Functional Pattern and Semantic Square

الگوي كنشي و مربع معناشناسي، دو دستاورد شيوه ساختارگرايي در مطالعات ادبي هستند كه يكي با هدف نمايان‌ساختن انگيزه رفتار و تفكر شخصيت‌هاي اصلي داستان و ديگري با پرداختن به روابط ساختاريِ پنهان و نهفته‌اي كه معنا را توليد مي‌كنند، به تجزيه و تحليل اثر پرداخته و به‌تدريج چگونگي ساختار بصري آن را نمايان‌مي‌سازند. بنا بر آنچه بيان‌شد، در مقاله پيش‌رو تلاش شده‌است تا با تكيه بر نظريه تقابل‌هاي مربع معناشناسي و ارايه الگوي كنشي گرمس كه خود، يكي از انديشمندان ساختگراي مكتب نشانه‌– معناشناسي پاريس است، چگونگي ظاهرشدن معني در متن نگاره "بارگاه كيومرث" از شاهنامه شاه تهماسبي كه به دست سلطان محمد نقش‌گرديده، بررسي‌شود. به‌دنبال آن به اين پرسش‌ها نيز پاسخ داده‌شود كه چگونه مي‌توان آثار نگارگري ايران را به‌مثابه متن با بهره‌گيري از شيوه رويكرد ساختارگرايانه تحليل‌كرد و ديگر اينكه، آيا ساختار كلي اين اثر بر الگوهاي ثابت گرمس در ارتباط با تقابل‌هاي معنايي و مدل كنشي، قابل انطباق است. اگرچه براي انجام اين پژوهش از روش تحقيق توصيفي- تحليلي بهره گرفته‌شده و اطلاعات آن نيز به شيوه كتابخانه‌اي و ميداني جمع‌آوري شده‌است اما تفحص در ميان نقوشِ خود نگاره، بهترين منبع براي دستيابي به يافته‌هاي جديد پژوهش بوده‌است. دراين ميان، ضمن معرفي نظريه گرمس در مورد چگونگي شكل‌گيري معني بر اساس قطب‌هاي متضاد، سه مورد از اساسي‌ترين قطب‌ها؛ تقابل فرهنگ و طبيعت، زندگي و مرگ و ثابت و متغير (سكون و حركت) نيز در نگاره يادشده معرفي و بررسي شده‌اند. سپس نمونه‌هايي روشن و عيني از هنرمندي سلطان محمد در ترسيم نگاره بارگاه كيومرث برمبناي الگوي كنشي گرمس ارايه‌مي‌شود. درواقع تحليل اين اثر بر اساس مدل گرمس، هم پيوستگي اجزا و ساختار محكم اين شاهكار هنري سده دهم ه.ق. را بيش از پيش آشكارمي‌كند و هم بازگوكننده توانايي اين الگو در شناخت ساختار و نظام آثار كهن نگارگري ايراني است چنانكه نگارگر با آفرينش تضادها و تناقض‌هاي موجود و تلاش در جهت يكسان‌سازي آنها خود به خود براي پيوند عالم لاهوتي و ناسوتي و بيان مفاهيم عميق عرفاني گام برداشته‌است.

The functional pattern and semantic square are both outcomes of structuralism in literary studies which analyze the work and gradually reveal the visual structure of it in order to reveal the motivation behind the main characters’ deeds and thoughts and the hidden structural connections which produce meaning. Accordingly, this paper tries to assess the quality of meaning appearance in the miniature work “The Court of Kiumars”, a masterpiece of Iranian miniature from Shah Tahmasb Shahnameh painted by Sultan Mohammad, concerning the oppositions of semantic square theory and presenting the functional theory by Greimas who is one of the thinkers of structuralism in semantics and semiotics in Paris. Further, the paper attempts to answer two questions: How can Iranian Miniature be analyzed by means of Structuralist approach? Is the general structure of this work applicable to the fixed patterns of Greimas concerning semantic oppositions and functional model? Although the research method used to conduct this study is descriptive-analytic and the information has been collected through library and field research, studying the very figures of the miniature itself has provided the best source to attain novel findings of the research. Meanwhile, while introducing Greimas’s theory of the quality of formation of meaning based on opposite poles, three of the most basic poles including the contrast between culture and nature, life and death, and the one between constant and changing (repose and movement) have been studied in the aforementioned miniature. Then, some clear and concrete instances of Sultan Mohammad’s artistry in drawing the miniature of the court of Kiumars have been presented based on Greimas’s functional pattern. In fact, analyzing this work according to Greimas model reveals the firm structure and connection between the components of this work of the 10th century (A.H). It also shows the potentials of this model in recognizing the structure and order of ancient Iranian miniatures as the drawer has naturally attempted to link the divine and material worlds and state the profound mystical notions by creating the existing contradictions and oppositions and trying to assimilate them.