زكات پول از منظر فقه فريقين و بررسي ظرفيت بالقوه آن در فقرزدايي

Zakat on Money from the Point of View of Shia and Sunni Jurisprudents and Estimation of Its Potential Capacity for Iran Economy (1387-1389)

در حالي كه نص صريح روايات دلالت بر آن دارد كه زكات براي رفع فقر وضع گرديده و نصاب آن به گونه‌اي است كه براي رفع فقر كفايت مي‌كند، تحقيقات تجربي نشان مي‌دهد كه درآمد بالقوه زكات (بر اساس نظر مشهور فقهاي شيعه) بسيار كمتر از آن است كه بخواهد براي رفع فقر كفايت كند. براي پاسخ به اين نوع تشكيك در كارايي زكات، فرضيه‌هاي متعددي مطرح گرديده است كه اين مقاله فرضيه‌اي جديد به آن‌ها مي‌افزايد. فرضيه جديد دلالت بر آن دارد كه «بر مبناي نظر برخي از فقها (و برخلاف قول مشهور)، مراد از نقدين در زكات موارد نه‌گانه، پولي است كه مردم با آن مبادله انجام مي‌دهند و لذا پول‌هاي امروزي مشمول زكات هستند؛ از اين‌رو درآمد زكات به اندازه كافي بالا خواهد بود و براي رفع فقر كفايت مي‌كند». اين مقاله ضمن بيان آرا فقهاي فريقين درباره زكات پول و نيز مبنا قرار دادن نظريه وجوب زكات پول، با استفاده از يك روش ابتكاري در تعيين مصداق نصاب و با استفاده از آمار سپرده‌هاي بانكي و ميزان پول نقد، به برآورد ظرفيت بالقوه زكات پول در اقتصاد ايران مي‌پردازد و ميزان كارايي آن در رفع فقر را مورد آزمون قرار مي‌دهد. نتايج تحقيق نشان مي‌دهد كه بر مبناي مانده سپرده‌هاي بانكي بخش خصوصي، ميزان زكات بالقوه پول توانايي قابل توجهي در رفع فقر دارد و مي‌تواند سطح مخارج دهك اول و دوم در نيازهاي اساسي را به ترتيب به سطح زندگي دهك‌هاي دوم و سوم ارتقا دهد. ضمن اينكه نشان مي‌دهد كه زكات پول بر مبناي اسكناس و سكه در دست مردم توانايي چنداني ندارد. اين تحقيق براي سال‌هاي 1387 تا 1389 صورت پذيرفته است.

While the Islamic texts imply that Zakat is sufficient for poverty alleviation, the empirical researches show that the amount of Zakat is insufficient to remove poverty. To answer to these debates, different hypotheses are suggested. One of them is that zakat has been imposed only on gold, silver, wheat, barley, dates, raisins, cow, sheep, camel (according to the idea of prominent Jurisprudents of Shia), but the interpretation of gold and silver is different and can be generalized to the money. By this interpretation we can answer that doubt. This research evaluates the idea of Shia and Sunni Jurisprudents and calculates the potential capacity of Zakat on money and examines its sufficiency to eliminate poverty. The results show that Zakat on money calculated according to bank deposits of the private sector is considerable but that of coins and banknotes in not.