نقش دين در شكل گيري حكمت متعاليه

The Role of Religion in Transcendent Philosophy

صدرا، بسياري از يافته ها و نوآوري هاي موجود در حكمت متعاليه را مديون بهره مندي از دين و شهود دانسته است. او، تاثير دين بر حكمت و حكما را در دو مرحله بررسي كرده است. در مرحله اول، دين، حكمت و حكما را از نگاه ماهيت بين و كثرت بين مي-رهاند و به نگاه وجودي ارتقا مي دهد. بر اين اساس، نگاه وجودي اين مطلب را براي حكيم ميسّر مي كند كه به فهم صحيحي از بعضي آموزه هاي دين كه بدواً با احكام عقلي معارض ديده، دست يابد. اين فهم صحيح موجب مي شود كه حكيم، به تثبيت عقليِ بسياري از آموزه هاي ديني موفّق گردد. در مرحله دوم، تاثير دين بر حكمت موجب ارتقا مجدّد نظرگاه حكيم و مباني حكمت مي شود، و صدرا نتيجه اين ارتقا را در دو بُعد برشمرده است: از يك سو، حاصلِ اين ارتقا ، فهم تاويلات قرآني است؛ و از سوي ديگر، حاصلِ اين ارتقا ، دست يابي به اوج حكمت است؛ يعني فهم واقع آن چنان كه هست. عبارات صريح ملاصدرا نشان از آن دارد كه او، در حيات فلسفي خود همين سير را پيموده و حكمت متعاليه نيز متناسب با همين سير شكل گرفته است. نهايتاً اين مطلب مورد تاكيد قرار مي گيرد كه صدرا، در استفاده از دين و شهود، از الگوي پژوهشي فلسفي صحيح بهره برده و بدين ترتيب، هر چند حكمت متعاليه كاملاً مرهون دين است، اما قواعد حكمت و روش عقلي ـ برهاني را رعايت كرده است.