بررسي برخي شاخص‌هاي فيزيولوژيك، عملكرد دانه و اجزاي عملكرد ارقام كلزا تحت‌تاثير تنش خشكي

Study of some physiological indices, seed yield and its components of rapeseed varieties under drought stress

اين پژوهش با هدف ارزيابي كارايي شاخص‌هاي فيزيولوژيك براي شناسايي اثر كمبود آب و بررسي اثر خشكي بر عملكرد دانه و اجزاي آن روي كلزا در مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي آذربايجان‌شرقي طي سال زراعي 90-1389 اجرا گرديد. آزمايش به‌صورت فاكتوريل بر پايه بلوك‌هاي كامل تصادفي با 3 تكرار انجام شد. تيمارها مورد مطالعه شامل آبياري در 3 سطح: بدون تنش (آبياري به‌هنگام تخليه 35-30 درصد آب قابل استفاده خاك)، تنش كمبود آب در مرحله روزت و مرحله پرشدن دانه (آبياري به‌هنگام تخليه 75-70 درصد آب قابل استفاده خاك) و عامل ژنوتيپ شامل 6 ژنوتيپ پاييزه كرج 1، كرج 3، اپرا، اكاپي، ليكورد و مودنا بودند. نتايج به‌دست آمده نشان دادند كمبود آب در مرحله روزت باعث افزايش معني‌دار دماي برگ و كاهش معني‌دار محتواي آب نسبي برگ و هدايت روزنه‌اي مي‌شود، ولي اثر معني‌داري روي عملكرد دانه، روغن و اجزاي عملكرد نداشت. تنش خشكي در طول دوره پرشدن دانه‌ها باعث كاهش محتواي آب نسبي برگ، هدايت روزنه‌اي و افزايش دماي برگ گرديد. هم‌چنين تنش كم‌‌آبي در طي دوره پر شدن دانه كاهش معني‌دار ارتفاع بوته، اجزاي عملكرد دانه به‌جز تعداد دانه در خورجين و كاهش عملكرد دانه و روغن را به‌دنبال داشت. بين عملكرد دانه با تعداد خورجين در بوته همبستگي مثبت و معني‌داري به‌دست آمد. به‌نظر مي‌رسد كاهش عملكرد دانه به‌طور عمده از طريق افت تعداد خورجين در بوته باشد. با توجه به‌وجود همبستگي‌هاي معني‌دار بين عملكرد دانه با شاخص‌هاي هدايت روزنه، محتواي آب نسبي برگ و دماي برگ، اين شاخص‌ها براي شناسايي اثرات خشكي در كلزا، قابل استفاده ديده شدند. نتايج نشان داد ارقام اكاپي و ليكورد به‌ترتيب با كسب 4670 و 4518 كيلوگرم دانه و 1861 و 1758 كيلوگرم روغن در هكتار از عملكرد به‌مراتب بالاتري در اقليم سرد دشت تبريز برخوردار بودند. واژه‌هاي كليدي: شاخص فيزيولوژيك، عملكرد دانه و روغن، كمبود آب، كلزا

Evaluating the efficiency of some physiological indices for recognizing water deficit effects, selecting water deficit tolerant fall rapeseed genotypes and also evaluation of drought effects on seed and oil yields and its components were the main goals of this study. The experiment was conducted as factorial based on a randomized complete blocks design with three replications in East Azarbaijan Research Center for Agriculture and Natural Resources during 2010-2011. The experimental factors were irrigation with three levels including: non-stressed (irrigation at 30-35% available soil water depletion), water deficit stress during rosette stage in fall and seed filling stage (irrigation at 70-75% available soil water depletion) and genotype including six genotypes: Karaj 1, Karaj 3, Opera, Okapi, Licord and Modena. The results indicat that water deficit during rosette stage at fall increased leaf temperature and decreased relative water content and stomatal conductance significantly, but effects of drought on seed yield and its components were not significant. Whereas water deficit during seed filling stage, significantly increased leaf temperature and decreased leaf relative water content, stomatal conductance, plant height, yield components except seeds per silique and finally seed and oil yields. Between seed yield with silique per plant significant and positive correlation was seen. It seems that drought stress decreased seed yield mainly by decreasing silique per plant. Indices of leaf temperature, leaf relative water content and stomatal conductance indicated significant correlations with seed yield and therefore can be used for recognizing the effects of drought on rapeseed. The cultivars Okapi and Licord with 4670 and 4518 Kg/ha seed and 1861 and 1758 Kg/ha oil yield, indicated higher performances in cold climate of Tabriz region respectively. Keywords: Physiological Indices, Rapeseed, Seed and oil yields, Water deficit