زمينه‌هاي پيدايش و تطور دانش تصحيح متن در جهان اسلام

Formation and development of the textual criticism tradition in Islamic scholarship

هدف: بررسي، دسته‌بندي و تجزيه و تحليل عوامل پيدايش دانش تصحيح متن و تبيين چگونگي تطور آن در قرون نخستِ تمدن اسلامي است. روش/ رويكرد پژوهش: روش پژوهش مبتني بر بررسي و تجزيه و تحليل روش‌هاي هفتگانه تصحيح متون كه توسط محدثان و دانشمندان مسلمان مورد استفاده قرار مي‌گرفته، است. در اين پژوهش نخست روند تاريخي و تعليلي روش‌هاي مذكور مورد بررسي قرار گرفته و سپس چگونگي پيدايش آنها علت‌يابي شده است. يافته‌ها: نتايج اين پژوهش نشان مي‌دهد كه اولاً پيدايش سنّت تصحيح متن در تمدن اسلامي به قرن دوم هجري بازمي‌گردد؛ ثانياً زيربناي اصلي دانش تصحيح متن چنانكه برخي مدعي‌اند مربوط به اروپا نبوده، بلكه چندين قرن پيشتر از اروپاييان زيربناهاي اصلي تصحيح متون در جهان اسلام به صورت علمي و عملي به كار مي‌رفته است؛ و ثالثاً تطور اوليه دانش تصحيح متن در سه مرحله اتفاق افتاده است. اين سه مرحله به ترتيب مرحله «خواندن مكرر»، مرحله «نسخه شناسي»، و مرحله «تبار‌شناسي» بوده است. نتيجه‌گيري: دانش تصحيح متن، يك دانش بومي و اسلامي است و زمينه‌هاي اوليه آن توسط محدثان مسلمان در طي يك فرايند مستمر و مداوم پديد آمده است.

Purpose: Seven methods of textual criticism used by Muslim scholars in the first few centuries of Islamic history are described and their later development is analyzed. Design/Methodology/Approach: Textual analysis. Findings: Formation of the tradition goes back to the second century CE long before it developed in the “West.” The development of the tradition took place in three stages: 1) multiple readings; 2) codicology; and 3) genealogy.