نسبت بين علم و مكتب در اقتصاد اسلامي؛ مقايسه تطبيقي ديدگاه شهيد مطهري و شهيد صدر به انضمام الگوي پيشنهادي

The Difference Between Science and School in Islamic Economy;Comparative Study Based on Martyr Motahhary and Martyr Sadr Views Including a Suggestive Pattern

هدف: هدف مطالعه حاضر، ارزيابي نسبت علم و مكتب در اقتصاد اسلامي در آراي شهيد مطهري و شهيد صدر و ارايه الگوي پيشنهادي در اين زمينه مي‌باشد. روش: روش مطالعه، اسنادي با رويكرد توصيفي- تحليلي است. يافته‌ها: شهيد مطهري با تمايز بين روابط اعتباري با روابط طبيعي در اقتصاد، معتقد است كه روابط طبيعي راجع به قوانين عام اقتصادي‌اند كه محدود به مكتب خاصي نيست؛ در حالي كه روابط اعتباري يا قراردادي مرتبط با قوانين در مكتب يا فلسفه خاص است. شهيد صدر نيز قايل به تمايز بين مكتب و علم در اقتصاد است؛ به طوري كه مكتب، زيربنا و علم، سطوح روبنايي را تشكيل مي‌دهد. وي الگوي منطقه الفراق را طرح كرده كه مطابق آن، دولت اسلامي- در صورت تحقق- شرعاً مي‌تواند اقدام به وضع قانون كند. نتيجه‌گيري: مكتب و جهان‌بيني، سطوح زيربنايي علم اقتصاد اسلامي را تشكيل مي‌دهند كه لايتغيّر و غير قابل ابطال است. نظريه علمي نيز رو به واقعيت عيني دارد كه متكي به ديدگاه شخص يا مجموعه‌اي از انديشمندان است و خصلت تغييرپذيري و نيز ابطال‌پذيري تجربي دارد. اعتبار و كفايت يك نظريه علمي، بستگي به ميزان اِشراف انديشمند مسلمان به مفاهيم مكتبي خود از يك سو و نيز ميزان برخورداري وي از دانش علمي لازم و آگاهي از مسايل روز از سوي ديگر دارد. همچنين نهاد اقتصادي در اسلام، يك وجه برجسته اخلاقي نيز دارد كه استواري اين نهاد بستگي به ميزان جامعه‌‌پذيري و دروني‌سازي گزاره‌هاي اقتصادي- اخلاقي اسلام توسط كُنشگران در نظام اجتماعي دارد.

Objectives: The present article aims at studying the difference between Science and school in Islamic economy; Based on martyr motahhary and martyr sadr views including a suggestive pattern. Method: The method of the article is analysis of documents and analytic-descriptive approach. Results: The results of the research indicate that shahid motahhary distinguishes between arbitrary and natural relations in economy and believes that natural relations are about general rules of economic and is not limited to a specific school; while arbitrary relations are related to rules of a school or specific philosophy. Shahid sadre is also believes in the distinction between school and science in economy so that school consist of the fundamentals and science is at the surface. He has also suggested the pattern of "parting region" according to which Islamic state can legislate legally. Conclusion: The author of the article concludes that school and world-view include the fundamental aspects of Islamic economic science and which is immutable and unfalsifiable. Scientific theory is also tending toward objective reality based on scientistʹs viewpoint and is mutable and empirically falsifiable. The validity of a scientific theory depends on the knowledge of Muslim scientist on his school on one hand and his scientific and up to date knowledge on the other hand. In addition the economic institute in Islam has also ethical aspect.