كليدواژه :
تعريف اقتصاد اسلامي , روش اقتصاد اسلامي , علم اقتصاد , نظريه اقتصادي
چكيده فارسي :
مقاله از دو بخش تشكيل شده است: بخش اوّل درباره تعريف و قلمروي علم اقتصاد اسلامي است. نويسنده در اين بخش، به تحليل و نقد تعريف‌هاي ارايه‌شده به‌وسيله اقتصاددانان اسلامي مي‌پردازد و سرانجام ديدگاه خود را بيان مي‌كند. به عقيده وي، علم اقتصاد به‌صورت بخشي از مطالعه تمدّن و جامعه بشر عبارت است از: مطالعه رفتار فردي و اجتماعي بشر درباره استفاده از منابع در جهت تامين اهداف مادّي بشر.
وي مخالف افزودن قيد اسلامي به علم اقتصاد است و در عين حال اعتقاد دارد كه اين علم، قسمتي از چيزي است كه خداوند متعال به ما دستور داده در اين جهان ياد بگيريم تا حكمت عظيم او را درك كنيم. بر اين اساس، قلمرو علم اقتصاد چنانچه دوباره از ديدگاه اسلامي تعريف شود، عبارت است از رفتار بشر با همه جوانب آن و تحت هر نوع از ارزش‌هاي اخلاقي و مذهبي و در داخل تمام چارچوب‌هاي اجتماعي، سياسي و قانوني.
بخش دوم درباره روش‌شناختي است و به اين پرسش پاسخ مي‌دهد كه آيا علم اقتصاد اسلامي روش ويژه‌اي را مي‌طلبد يا در جايگاه اقتصاد فراگير، چارچوب كلّي و روش‌هاي علمي اقتصاد غرب را مي‌پذيرد.
نويسنده در اين بخش با تفكيك نظام اقتصادي اسلام از علم اقتصاد بحث را در دو محور ادامه مي‌دهد:
ا. روش استخراج نظام اقتصادي اسلام؛
ب. روش اسلامي علم اقتصاد.
از ديدگاه وي، نظام اقتصادي از سه عنصر تشكيل شده است: فلسفه يا عقايد اسلامي، اصول موضوعه و قانون‌هاي اجرايي.
اقتصاددانان مسلمان بايد تمام اجزاي تشكيل‌دهنده نظام را در قالب كلّ منسجم و سازگار كشف كنند. روش كشف نيز شبيه روش كشف نظريه‌ها و قانون‌هاي كلّي در علم فقه است كه برخي در قرآن و سنت به روشني يافت مي‌شود و برخي ديگر بايد از مجموعه‌اي از آيات و روايات كه در زمينه‌هاي گوناگون وارد شده، استنباط شود.
درباره روش اسلامي علم اقتصاد نويسنده معتقد است:
1. به‌رغم عموميت قوانين اقتصادي، كشف آن‌ها فرايندي متاثر از ارزش‌هاي محققان، اوضاع اجتماعي و مكاتب اخلاقي واحدهاي اجتماعي است. اقتصاددانان اسلامي بايد آثار امور ارزشي در قانون‌هاي اقتصادي را تشخيص داده، اين‌‌دو را از يك‌ديگر تفكيك كنند.
2. وظيفه دوم اقتصاددانان اسلامي استفاده از اصول موضوعه برگرفته از شريعت در علم اقتصاد اثباتي است.
3. در اجراي دو وظيفه پيش‌گفته لازم است بين پيش‌فرض‌ها كه از ارزش‌ها متاثر است و ابزارها كه كمتر از ارزش‌ها تاثير مي‌پذيرد، تفكيك شود.
4. اقتصاددانان مسلمان در تخليه قوانين علم اقتصاد از ارزش‌هاي غيراسلامي و ادخال ارزش‌هاي اسلامي در علم اقتصاد و غني‌سازي علم اقتصاد و با اصول موضوعه به‌دست آمده از وحي، ناگزير به تعريف مجدد و تصحيح تعدادي از مفاهيم پايه‌اي نظري اقتصاد است؛ ولي به نفي روش استقرايي و ابزارهاي تجليل نظريه اقتصادي احتياجي ندارند.
چكيده لاتين :
This article is made up of two parts;
The first part is on the definition and the domain of Islamic economics. The author has, in this part, tried to give an analysis and criticize of definitions given by Islamic economists. In the last analysis, the author states his own views. Finally in his opinion economics is also in part, a study on civilization and the human society which is defined as follows:
“The study of individual and social behavior of man in relation to the use of resources in the direction of satisfying the material goals of man”
The author is against the adding of Islamic stipulations to economics, and at the same time he believes that this science comprises part of what God has ordered us to learn in this world, in order to understand His divine providence.
On such basis, the domain of economics, if it is to be redefined according to the Islamic point of view, is stated as follows:
“Man’s behavior in all its aspects and under any kind of ethical and religious value system and within any social and political and legal framework”.
The second part is on the subject of methodology, and answers the question that whether the Islamic economics calls for a special methodology, or whether as a comprehensive economics, it will accept the West’s scientific methods in economics and its general frameworks. The author, in this part, differentiates between the Islamic economic system and economics, and continues in two pivots:
- The method of exploitation of an Islamic economic system.
- The Islamic methodology of economics.
From this point of view, the economic system is made up of three elements; Islamic philosophy or ideology, basic premises and the executive laws.
Islamic economists must discover all the comprising elements of the system, in the shape of a concrete and manageable whole. The method of discovery is similar to that used in discovering theories and general rules in jurisprudence, some of which can be found clearly in the Holy Koran and the Tradition, and some others must be deduced from the collection of verses and narrations on various fields.
About the Islamic methodology of economics, the author believes that:
1. In spite of the general of economical laws, their discovery is a process affected by the values held by the researchers themselves, as well as the social circumstances and the ethical schools of the social units.
Islamic economists must recognize the effects of value systems on economics and differentiate between the two.
2. The second duty of Islamic economists is to integrate the basic premises taken from religion into the positive economics.
3. In the implementation of the above duties it is necessary to differentiate between the presumptions which are affected by the values held and the tools which are much less affected in the same way.
4. In cleansing the laws of economics from non-Islamic values, and integrating Islamic values into economics and thus enriching economics and with the non-value basic premises taken from revelation, Islamic economists are obliged to redefine and correct a number of basic definitions of the theory of economics, but they do not need to reject the inductive method and the tools used for analysis of economical theories.
