توزيع شكل‌هاي مختلف فسفر در برخي خاك‌هاي استان آذربايجان شرقي و رابطه آن با برخي ويژگي‌هاي خاك

Phosphorus Fractions of Some Selected Calcareous Soils of Eastern Azerbaijan Province and their Relationships with Some Soil Characteristics

شناخت شكل‌هاي مختلف فسفر در خاك براي ارزيابي وضعيت فسفر و نيز حاصلخيزي خاك و تغذيه گياه اطلاعات مفيدي در اختيار مي‌گذارد. براي اطلاع از چگونگي توزيع شكل‌هاي‌معدني و آلي‌ فسفر تعيين همبستگي بين اين شكل‌ها با ويژگي‌هاي فيزيكي و شيميايي خاك و ايجاد معادله‌هايي براي پيش‌بيني شكل‌هاي فسفر با بهره‌گيري از ويژگي‌هاي خاك در خاك‌هاي آهكي استان آذربايجان شرقي بيست نمونه خاك سطحي ‌از مناطق عمده كشاورزي استان انتخاب و فسفر كل و قابل جذب و شكل‌هاي معدني و آلي فسفر آن‌ها اندازه‌گيري شد. نتايج نشان داد فسفر كل خاك‌ها بين 534 و 4/1061 ميلي‌گرم بر كيلوگرم متغير بود. به‌طور ميانگين فسفر معدني 79 درصد و فسفر آلي 21 درصد از فسفر كل خاك را تشكيل مي‌داد. فسفات‌هاي كلسيم شكل غالب فسفر معدني بودند. مقدار شكل‌هاي معدني فسفر به‌ترتيب آپاتيت (Ca10-P) > اكتاكلسيم فسفات (Ca8-P) > فسفات آلومينيوم (Al-P) > فسفات آهن (Fe-P) > دي‌كلسيم فسفات (Ca2-P) بود. مقدار شكل‌هاي آلي فسفر نيز به‌ترتيب فسفر آلي نسبتاً ناپايدار (MLOP) > فسفر آلي ناپايدار (LOP) > فسفر آلي پايدار (NLOP) بود. كربنات كلسيم معادل خاك با اكتاكلسيم فسفات و فسفات آهن، pH با اكتاكلسيم فسفات و فسفات آهن و فسفر قابل جذب، و درصد كربن آلي با فسفر آلي نسبتاً ناپايدار و پايدار همبستگي‌هاي معناداري نشان داد. مجموع فسفات‌هاي كلسيم و فسفر آلي كل رابطه‌اي معنادار با كربن آلي خاك داشت. همچنين همبستگي فسفر معدني كل و مجموع انواع فسفات‌هاي كلسيم با كربنات كلسيم معادل معنادار بود. از ميان شكل‌هاي معدني و آلي فسفر، Ca2-P بالاترين ضريب همبستگي را با فسفر قابل جذب داشت. بين شكل‌هاي مختلف فسفر همبستگي‌هاي معناداري مشاهده شد كه احتمالاً بيانگر رابطه‌اي پويا بين آن‌ها در خاك است. تحليل رگرسيوني چند‌گانه نشان داد درصد كربنات كلسيم معادل احتمالاً بر توزيع شكل‌هاي فسفر در خاك‌هاي بررسي‌شده موثر است.

Information related to forms of phosphorus (P) is indispensable for an evaluation of the P status in the soil and also for an understanding of the soil fertility as well for plant nutrition. To obtain such needed information and also to determine the relationship among the P forms (from soil characteristics), the amount of different organic as well as inorganic P forms of 20 soil composite samples from Eastern Azerbaijan Province, Iran were determined by use of Sequential Fractionation Method. The results indicated that total P in soils ranged from 534 to 1061 mg kg-1 with an average of 771.3 mg kg-1. Inorganic P concentrations were recorded as follows: Apatite (Ca10-P) > octacalcium phosphate (Ca8-P) > aluminum phosphate (Al-P) > iron phosphate (Fe-P) > dicalcium phosphate (Ca2-P). Organic phosphorus concentrations were estimated as follows: Moderately Labile Organic P (MLOP) > Labile Organic P (LOP) > Non Labile Organic P (NLOP). Results also indicated that Calcium Carbonate Equivalent (CCE) was significantly correlated with octacalcium phosphate and iron phosphate, pH was correlated with octacalcium P, iron phosphate, available phosphorus while organic carbon being significantly correlated with moderately labile and non labile organic P. Total calcium and total organic P were in significant relationships with organic carbon. Total calcium phosphate as well as total inorganic P also showed significant correlations with calcium carbonate equivalent. The fractions Ca2-P, Ca8-P, Fe-P, Al-P, LOP and MLOP were in positive and significant relationship with the available-p. Among the different forms of phosphorus, Ca2-p had a highly significant correlation with available phosphorus. Also, significant correlations were observed among various types of phosphorus, which is presumably a reflection of dynamic relationship among them in the soil. Multiregression analysis revealed that calcium carbonate equivalent presumably an important effective soil characteristic regarding the distribution of P forms in the studied soils.