الگوي تغييرات درون جمعيتي و بين جمعيتي گونه‌هاي Betula sp. در ايران بر مبناي مورفومتري برگ

The pattern of intrapopulational and interpopulational changes of Betula pendula in Iran, based on leaf morphological traits

گونه غان داراي خواص ممتاز دارويي و ارزش فراوان در صنايع چوب است و جزو گونه‌هاي در معرض خطر انقراض محسوب مي‌شود. با وجود اين، از سطح تنوع ژنتيكي درون جمعيتي و بين جمعيتي آن در ايران اطلاعاتي وجود ندارد. در پژوهش حاضر، براي نخستين بار، از چهار جمعيت مختلف (در مناطق سياه‌مرزكوه، سنگده، شهرستانك و مارميشو) از هر جمعيت 10 درخت، از هر درخت 30 برگ از روي شاخه زايا، 30 برگ از روي شاخه نازا جمع‌آوري شد. نتايج نشان داد كه جمعيت سياه‌مرزكوه بيشترين و جمعيت مارميشو كمترين اندازه برگ را دارند. ميانگين صفات اندازه‌گيري شده در برگ‌ شاخه‌هاي نازا بزرگتر از برگ‌ شاخه‌هاي زايا بود. صفات زاويه قاعده و تعداد رگبرگ داراي كمترين ضريب تغييرات و صفات عدم تقارن پهنك و اختلاف دو لبه برگ داراي بيشترين ضريب تغييرات بوده، به ترتيب كمترين و بيشترين تنوع فنوتيپي را دارند. از آنجا كه تعداد رگبرگ كمترين تغيير را داشت، بنابراين مي‌تواند تحت تنظيم ژن‌هاي كيفي باشد. بر اساس نتايج پژوهش حاضر، به نظر مي‌رسد سياه‌مرزكوه داراي مناسب‌ترين جمعيت بوده، مي‌تواند در انتقال source-sink به كار رود. آناليز واريانس چند متغيره براي شاخص‌هاي مختلف، اختلاف معني‌داري نشان داد. در آناليز خوشه‌اي سه خوشه تشكيل شد و تمام درختان منطقه مارميشو در يك خوشه قرار گرفتند. از آنجا كه در اغلب جمعيت‌ها، توزيع جغرافيايي با گروه‌بندي ژنوتيپ‌ها همخواني ندارد و اين امر مي‌تواند به دليل تاثير عوامل بوم‌شناختي بر صفات مورفولوژي باشد، بنابراين پيشنهاد مي‌شود از نشانگرهاي مولكولي نيز استفاده گردد. تجزيه تشخيص كانونيك نشان داد كه عدم تقارن پهنك و طول دمبرگ نسبي مي‌تواند براي بررسي تنوع ميان جمعيت‌هاي گونه غان در آينده استفاده شود.

Abstract Despite superior medicinal properties of Birch, there aren’t any studies reported on its morphological diversity. For the first time, leaf samples were collected from four different sites, each site 10 trees and each tree 30 fertile and sterile shoots and leaves (totally 2400). In analyzing the mean values, the Siahmarz kuh showed the maximum and the Marmishoo minimum size mean. Angle of leaf base and number of veins had minimum and fluctuating asymmetry and distance border had a maximum coefficient of variation, minimum and maximum morphological diversity respectively. Average size of sterile leaf traits was larger than average size of fertile leaf traits. It seemed that Siahmarz Kuh is had the most interapopulation diversity and could apply a transition source to sink. The slightest change in the veins of the population in birch was more strongly controlled by genes. Multivariate analyses of variance indicated high statistical significance of all factors: leaf type, population, type population, tree nested population and type × tree nested population. The cluster analysis identified three clusters, the first cluster contained only Marmishoo trees. Because the majority of the population, geographic distribution of genotypes was not consistent with the grouping that could be due to the influence of environmental factors on morphological traits, so it is recommended to use molecular markers. Canonical discriminant analysis showed that petiole length ratio and fluctuating asymmetry could be used in future research on morphological diversity among populations of B. pendula. Key words: Multivariate Analysis, Fertile and Sterile Shoot Leaves, Endangered species, Birch