تساهل و مدارا در تصوف اسلامي ( بر اساس متون نثر از آغاز تا پايان سده چهارم قمري)

Islamic Mysticism and Tolerance (According to theoretical texts and historical evidences from the beginning till 4th A.H)

تساهل و مدارا در عرصه هاي گوناگون و به دلايل مختلفي پديد مي آيد. گاه، منفعت‏طلبي موجب مدارا با گروه هاي متنازع مي گردد و گاه، پشتوانه فكري ديگري دارد. در ميان برخي عارفان، روحيه تساهل و مدارا به‏سبب آميختن قواعد عالم وحدت و كثرت پديد مي آيد؛ بدين معني كه آنان در عالم وحدت باقي مانده، و خواسته اند كه با نگاه وحدت‏گرايانه به عالم كثرت بنگرند؛ پس، به خلط مراتب و آميختن قواعد روي آورده اند. درحقيقت، اين گروه وارد اجتماع مي شوند،‌ اما مي خواهند با قواعد عالم وحدت بازي كنند. جبر انديشي و در عمل° «صلح كل بودن» از جلوه هاي مهم اين نگاه به شمار مي رود. در ميان تساهل‏گرايان، گروه ديگري نيز هست كه رفتارشان منشا اعتقادي و فقهي دارد؛ اين گروه تحت تاثير رواج برخي انديشه هاي مداراگر در فقه اهل‏سنت قرار دارند و علت تساهل‏پيشگي آنان پيروي از فقها در اين زمينه است. گذشته از انگيزه‏هايي كه براي روي‏آوردن به تساهل بيان شد،‌ دسته ديگري نيز از اين شيوه به‏عنوان حربه اي اخلاقي و اجتماعي بهره مي برند. اين رفتار ناشي از عطوفت وجودي اين عارفان است و از اين راه مردم را مجذوب خود مي‏سازند؛ پيروان اين نگرش با ستمگران نيز تقيه پيش مي گيرند تا از آسيب‏هاي بزرگ جلوگيري كنند. در اين پژوهش، برآنيم كه اين نگاه هاي متفاوت را با تشريح بيشتر مباني نظري، و بررسي شواهد و نمونه هاي تاريخي تبيين نماييم.

Tolerance occurs in a variety of different reasons. Sometimes focus on the benefits make the conflicting groups to deal with each other based on tolerance, but sometimes it has intellectual grounding. for different reasons, tolerance emerges among mystics. It appears among mystics based on their worldviews. Those who have pantheistic worldview, emphasize to total peace and determinism. Others whose behaviours have doctrinal and juridical background, act accordingly. There are more groups among the mystics that use tolerance as a social tool. This type of behavior which can be called the positive tolerance is a deeper way to attract people to the community and prevent the bad occurrences. This article tries to explain these different views about tolerance and classify them with theoretical and historical evidences.