مايه هاي عرفاني در قصايد سعدي و مقايسه آن با مصيبت نامه عطار

Mystical Themes in Saʹʹadiʹʹs Ghasayed and Attarʹʹs Mosibatnameh:Comparison

يكي از عرصه‌هاي شعري كه شيخ سعدي در آن همچون بوستان، اثري ادبي ـ تعليمي خلق كرده، قصيده است. اگرچه قصايد سعدي چونان غزليات او گسترده نيست و با ستايش شاهان زمانه آميخته است، مي‌توان روح تعاليم و آموزه‌هاي اخلاقي را در آن ديد و با تامل در بيت‏ها، حتي به مفاهيمي عرفاني‏ دست يافت كه اتفاقاً مورد ستايش و تاكيد خود شاعر هم است. سعدي در ضمن مدح، گاه مستقيم و گاه غيرمستقيم، به مضامين و لوازم عرفان اشاره مي‌كند و در بيشتر قصايدش، يك يا چند مفهوم عرفاني را بيان مي‌دارد. او همانند شاعران عارف‌مَسلك، اصالت حقيقي را از آنِ معني، و عزت را «در طريق حق بودن» مي‌خواند. نيز، به مضامين و مفاهيمي توجه كرده است كه در اثر عرفاني مصيبت‏نامه جز عوامل محوري طريقت محسوب مي شوند، مانند: جهد و عنايت، اصالت معنا دربرابر صورت، لزوم دردمندي كل كاينات در طلب معشوق الهي، پايداري بر سختي‏هاي راه عشق در مقام صبر، بي‏قراري در فراق معشوق در مقام بي‏صبري، تقابل عقل و دل، و نيز توجه به بار معنايي واژه «جان» به‏عنوان كلمه اي كليدي در آثار عرفاني. در اين مقاله، سعي شده است كه جنبه‌هاي عرفاني قصايد سعدي در نگاهي تطبيقي با مصيبت‌نامه، به‏عنوان اثري سترگ در ادبيات عرفاني، تبيين و بررسي شود.

One of the realms of the poetry that Sheikh Saadi had created as a literary-didactic work, are his odes. Although Saadi’s odes are not as wide as his sonnets and his speech has been joined with praise of the kings of his time, the spirit of training and moral teaching can be seen in it. And with contemplation in his odes, one can even find mystical concepts that Saadi personally praised and emphasized too. Saadi sometimes directly and sometimes indirectly point to the mystical themes in his eulogy. Like mystics, he knows the original truth in mystical way. He represents one or couple of mystical concepts in all his odes, concepts like: effort, divine attention, patience, pain insanity, poverty, death, and unity. This essay tries to clear mystical aspects of Saadi’s odes in comparison with Attar’s Mosibatnameh as a great work in mystical literature.