عفو از قصاص در متون فقهي مذاهب اسلامي

Forgiveness in retaliation (Qesas) in jurisprudence’s texts of Islamic sects

عفو در سقوط قصاص هنگامي اعتبار دارد كه عفو كننده صاحب قصاص و شرايط لازم را داشته باشد، بنابراين عفو مجنون، صغير و يا عفو اشخاص فضولي به اتفاق همه فقها در سقوط قصاص اعتبار ندارد. فقها اتفاق نظر دارند كه صاحبان عفو از قصاص، مجني عليه و اولياي دم هستند كه هرگاه براي مقتول، ولي دمي وجود نداشته باشد، ولي دم وي، حاكم جامعه مي باشد. اما در خصوص عفو برخي از اولياي دم در سقوط قصاص و نيز عفو حاكم در صورت وجود اولياي دم، باهم اختلاف نظر دارند. به عقيده فقهاي اماميه، عفو برخي از اولياي دم در سقوط قصاص اعتباري ندارد و بقيه اولياي دم مي توانند با دادن سهميه كساني كه جاني را عفو نموده اند، او را قصاص نمايند. اما به عقيده فقهاي اهل سنت، عفو برخي از اولياي دم در سقوط قصاص اعتبار دارد و حق قصاص بقيه اولياي دم را اسقاط خواهد نمود؛ عمده دليل آنها اين است كه قصاص تجزيه بردار نيست؛ يعني نمي توان جاني را هم قصاص نمود و هم زنده گذاشت. به عقيده اكثريت فقها، عفو جاني از طرف حاكم جامعه، بدون اخذ خون بها، اعتبار ندارد، بلكه عفو وي، وقتي نافذ و معتبر خواهد بود كه به عنوان «وارث من لا وارث له» با اخذ خون بها جاني را عفو نمايد. اما عده اي از فقها به حاكم جامعه اجازه عفو جاني را حتي در صورت وجود اولياي دم نيز داده اند، مشروط بر اينكه حاكم جامعه احتمال وقوع مفسده و فتنه اي را در اجراي قصاص تشخيص دهد، در چنين حالتي، وي مي تواند حتي در صورت وجود اولياي دم و بدون اخذ خون بها، جاني را عفو نمايد.

Forgiveness in retaliation would be valid when the person who request for retaliation has impossible conditions, so forgiveness of insane person, children or … is not valid by the idea of all jurisconsults. Jurisconsults are agreeing that persons who forgive retaliation are average blood and if a slain hasn’t had average blood, the governor is his/her average blood. But there are different views about forgiveness of some member of average blood and forgiveness of governor in the case that the slain have average blood. From Imamiyah perspective forgiveness of some members of average bloods is invalid. In another case some average blood’s persons who want to perform retaliation and other members are disagree by paying others share could perform retaliation. Thus in idea of Soni’s jurisconsults forgiveness of some of average blood for retaliation is valid and retaliation’s right of other average blood would become invalid, because they discuss that retaliation is not resolvable and we couldn’t both kill or forgive the murderer at the same time. Most of jurisconsults think that forgiveness of murderer for governor without getting blood money is invalid; rather forgiving him/her is valid when getting blood money. Thus some of jurisconsults accept governor as average blood despite the slain has average blood, but with this condition that governor odds there is a mischief and sedition for performing of retaliation. In this case the governor without getting blood money would forgive the slain.