ارزيابي خطر و ريسك بيابان‌زايي منطقه‌ي سبزوار با استفاده از مدل MICD

Assessing desertification hazard and risk in Sabzevar region using MICD Model

بيابان‌زايي خطري جدي براي بسياري از كشورهاي جهان و به‌ويژه كشورهاي در حال توسعه مانند ايران است. مناسب‌ترين روش براي تعيين شدت خطر بيابان‌زايي استفاده از مدل‌هاي تجربي است. در اين تحقيق براي منطقه‌ي سبزوار خطر بيابان‌زايي با مدل ايراني MICD ارزيابي شد و ريسك بيابان‌زايي تعيين گرديد. براي اين منظور، ابتدا نقشه‌ي واحدهاي كاري (رخساره‌هاي ژيومورفولوژي) با استفاده از نقشه‌هاي شيب، زمين‌شناسي، پوشش گياهي، كاربري، تصاوير رقومي ماهواره‌اي لندست 5، در چهار واحد، 10 تيپ و 96 رخساره‌ي ژيومورفولوژي تهيه گرديد. پس از ارزش‌دهي به شاخص‌هاي بيابان‌زايي مدل در واحدهاي كاري، نقشه‌ي خطر تهيه گرديد. براي تعيين ريسك بيابان‌زايي، ابتدا عناصر در معرض خطر شناسايي و رتبه‌بندي شدند. پس از تعيين درجه‌ي آسيب‌پذيري آن‌ها نقشه‌ي آسيب‌پذيري تهيه شد. نقشه‌ي ريسك با تركيب نقشه‌هاي شدت خطر، فراواني و درجه‌ي آسيب‌پذيري عناصر بر اساس معادله‌ي ريسك تهيه شد. نتايج نشان داد كه در كاربري مرتعي شاخص‌هاي «تداوم وزش باد بيش از 6 متر بر ثانيه به‌منزله‌ي سرعت آستانه» و «تراكم پوشش گياهي موثر در خاك»؛ در اراضي بدون كاربري، «تداوم وزش باد بيش از سرعت آستانه» و «آثار انباشت خاك» و در كاربري كشاورزي، «مديريت بقاياي گياهي» و «وضعيت بادشكن در اطراف مزارع» شاخص‌هاي موثر در بيابان‌زايي بودند. نقشه‌ي بيابان‌زايي در چهار رتبه‌ي كم، متوسط، زياد و خيلي زياد به دست آمد كه بيشترين سطح منطقه را رتبه‌ي متوسط (45/46 درصد) به خود اختصاص داد. بيشترين و كمترين عناصر به ترتيب در رتبه‌ي زياد و خيلي كم آسيب‌پذيري قرار گرفتند. نقشه‌ي ريسك بيابان‌زايي در پنج رتبه به دست آمد كه بيشترين سطح منطقه را رتبه‌ي زياد (77/46 درصد) و كمترين سطح منطقه را رتبه‌ي خيلي كم (16/9 درصد) به خود اختصاص داد. نقشه‌ي ريسك بيابان‌زايي و شاخص‌هاي موثر در بيابان‌زايي منطقه، به‌منزله‌ي ابزاري مناسب و كارآمد، نقشه‌ي راه براي مديريت بحران بيابان‌زايي است. با توجه به اين امر اولويت‌بندي برنامه‌ي مديريت بحران و همچنين نوع برنامه‌ها تعيين خواهد شد.

Desertification has turned into serious hazard for many countries especially developing ones such as Iran. The most suitable methods for desertification assessment intensity considered to be experimental models. Iranian desertification model, namely MICD, was used in this study to assess desertification hazard for Sabzevar region. For this purpose, work units map (geomorphologic faces) was created using slope, geology, vegetation cover, land use, Landsat 5 satellite imagery and Google Earth data. Accordingly, four units, 10 types and 96 faces were identified. Desertification map of the model was synthesized after rating the desertification indices in work units. For assessing desertification risk, firstly, the elements at risk were identified and classified. The risk map was developed with a combination of desertification hazard intensity and number of elements and degree of vulnerability maps using the total risk equation. Results showed that "continuity of wind blow (? 6 m/s as threshold wind velocity)" and "density of vegetation cover" in rangelands; "continuity of wind blow (? 6 m/s)" and "soil accumulation" in bare lands, and "Crop residue management" and "wind break situation around the field" in the farmlands are the most effective factors. Desertification map was created in four classes of low (II), moderate (III), high (IV) and very high (V). The vast area of the region is allocated to the moderate class (46.45%). The highest and lowest elements fall into intensive (V) and very low classes (I), respectively. Risk map of desertification was obtained in five classes which the largest part (46.77 %) and the smallest part (9.16%) of the region was associated with the high and very low classes respectively.