صورت‌گرايي در اخلاق كانتي از نگاه شلر

Formalism in Kantian Ethics from a Schelerian Perspective

مسيله ي مورد بررسي در اين مقاله عبارت از اين است كه آيا انديشه ي اخلاقي كانت، چنان كه شلر ادعا كرده است، صورت گرايانه است يا خير. در اينجا پس از توضيح معناي صورت گرايي و پيشينه ي انتقاداتي كه از اين منظر به تفكر كانت شده است، از طريق توضيح برخي از مفاهيم اصلي تفكر اخلاقي كانت، مانند خير مطلق، تكليف، امر مطلق و خودآييني اراده، سعي كرديم نگرش صورت-گرايانه ي او را در اخلاق نشان دهيم. گفته شده كه توجه صرف كانت به صورت كلي قانون اخلاقي و چشم پوشي وي از ماده، محتوا، متعلَّق و غايت فعل حاكي از صورت گرايانه بودن تفكر اخلاقي اوست. سپس به نسبت صورت گرايي و غايت گرايي در اخلاق كانتي اشاره و گفته شده كه بر اساس نظر برخي از مفسران، كانت با غايت في‌نفسه تلقي كردن انسان، تا حدودي نگرش صورت‌گرايانه‌ي خود را تعديل مي كند؛ اما چون مفهوم غايت در نزد او مفهومي نظام بخش است نه قوام بخش، غايت گرايي او را نمي-توان به معناي متداول، كه صورتي از نتيجه گرايي است، تفسير كرد و نگرش او همچنان صوري باقي مي ماند. سرانجام رويكرد شلر به اخلاق كانت و وجه اشتراك و اختلاف اين دو بيان شده است. شلر با اين نظر كانت كه شالوده هاي اخلاق بايد كلي، نامشروط و پيشين باشد و اخلاقي بودن فعل نمي تواند وابسته به نتيجه ي آن باشد موافق است، اما مخالف اين نتيجه گيري كانت است كه «محتواي مادي» تجربه ي اخلاقي هيچ جايگاهي در تعيين اخلاقي بودن فعل ندارد و اين اختلاف‌ نظر مبتني بر تفاوت نگاه پديدارشناختي شلر و نگاه عقل‌گرايانه ي كانت در اخلاق است.

The aim of this paper is examining the issue that whether Kantʹs ethical thought, as Scheler and some other philosophers have claimed, is formalistic. Here, after explaining the meaning of formalism and history of this kind of critique of Kant, we try to show his formalistic view in ethics through considering some of the basic concepts of his ethical thought, such as absolute good, duty, categorical imperative, and autonomy of the will. It has been said that Kantʹs focusing on universal form of moral law and neglecting material aspects, contents, objects and ends of the actions imply his formalism in ethics. Furthermore, referring to the relationship between formalism and teleology in Kantʹs ethics, some commentators, through regarding human being as the end in itself, has been claimed that Kant somewhat modifies his formalistic view; but since his teleology cannot be interpreted as in usual sense, which is a form of consequentialism, his ethical thinking remains formalistic. Finally, we explain Schelerʹs approach to Kantʹs ethics and their similarities and differences. Scheler agrees with Kant that the foundation of morality must be universal, unconditional and a priori, and that morality or immorality of action cannot depend on its consequence; but he disagrees with Kantʹs conclusion that the material contents of the moral experience plays no role in morality or immorality of action. Indeed, this disagreement depends on the difference between Schelerʹs phenomenological approach and Kantʹs rationalism in ethics.