سفرهاي آييني اسفنديار در شاهنامه

Ceremonial Journey of Esfandiyar in Shah-name

«فرايند فرديت» با مركزيت حجم قابل توجهي از كهن الگوهاي يونگي، يگانگي دو لايه محوري از روان- خوداگاهي و ناخوداگاهي- را درقالب اعمالي نمادين و در طي سفري آييني براي قهرمان ميسر مي سازد. در حقيقت، گذر از رويه هاي مختلف «سايه» و تلاش براي تعديل نيروي بازدارنده آن، كه ريشه در ويژگي هاي رواني منفي قهرمان دارد، او را در مرحله اي نوين به ديدار «آنيما» مشرّف مي سازد. بدين ترتيب، قهرمان با شناخت سويه مادينه روان خود، قابليت چشمگيري در شناخت «پير خردمند» كه همان حقيقت ماناي وجود اوست، پيدا مي كند. شناخت جايگاه اين پير كه خود يكي از كهن ترين سنخ هاي باستاني روان آدمي است و نيز عمل كردن به فرامين او، مسير فردانيت قهرمان را به نتيجه اي مي رساند كه از ويژگي هاي روان شناختي مهمي برخوردار است. «تولد دوباره» كه در حوزه نمادشناسي آييني همان شناخت «خويشتن» و يگانگي با آن است، زندگي رواني قهرمان را در الگويي مشخص و پيش‌برنده به هدف غايي خود مي رساند. در واكاوي روايت زندگي اسفنديار كه خود يكي از شخصيت‌هاي محوري شاهنامه فردوسي است، با گذر از روساخت حماسي داستان مي توان به ژرف ساختي روان شناختي دست يافت كه گوياي سير قهرمان براي رسيدن به هدفي خاص از منظر فرايند شناخت خويشتن، يعني سفر براي كشف فردانيت است. به اين ترتيب، وي با گذر از «هفت خوان» كه هفت مرحله گذر از سايه تلقي مي شود، به نجات خواهران از بند ارجاسب توراني و نابودي او نايل شده و با موفقيت در چنين مراحلي، در سفر بعدي آمادگي مواجهه با رستم را به عنوان پير خرد پيدا مي كند. او در مراحل پاياني فرايند فردانيت خويش و با از دست دادن چشمان ظاهر، حقانيت پير خردمند را دريافته و با مرگي آييني، تولدي دوباره مي يابد. نوزايي اسفنديار با سپردن فرزند خود، بهمن، به دست رستم جنبه هاي نمادين و آييني خاصي دارد.