بررسي نحوه تشكيل، كاني شناسي رس و ميكرومورفولوژي خاك هاي گچي- نمكي پلاياي خير آباد سيرجان

Genesis, clay mineralogy and micromorphology of saline-gypsiferous soils in Kheirabad playa, Sirjan

چكيده پلايا از جمله شكل هاي اراضي مهم در مناطق بياباني بوده و سطح زيادي را در اين مناطق به خود اختصاص داده است. اين شكل اراضي از سطوح مختلف ژيومورفولوژي تشكيل مي‌گردد. پس از فرآيندهاي كوه زايي، پلاياها، به عنوان سطوح به جا مانده از تبخير درياچه هاي باقيمانده از تتيس، تشكيل و انواع كاني هاي تبخيري درآن ها ايجاد شد. كاني هايي با حلاليت كم تر در سطوح بالاتر ته نشست نموده و به عنوان منشا اين كاني ها براي مناطق پايين دست خود به حساب مي آيند. يكي از اين پلاياها، پلاياي گچي- نمك خيرآباد واقع در استان كرمان است كه جهت بررسي خصوصيات فيزيكي- شيميايي، كاني شناسي رس، و ميكرومورفولوژي، انتخاب گرديد. پهنه‌هاي رسي شور كه داراي سطوح پفكي، نوار مرطوب و سله نمكي بوده از جمله سطوح ژيومورفولوژي هستند كه طي مطالعات صحرايي و بررسي تصاوير گوگل، عكس ماهواره اي و هوايي و نقشه توپوگرافي در پلاياي خير آباد شناسايي گرديد. در پهنه‌هاي رسي غير شور ميزان هدايت الكتريكي از 8/2 تا 2/32 دسي زيمنس بر متر در تغيير است. كاني هاي رسي اسمكتيت، ايليت، پاليگورسكيت و كايولينيت در اين سطح ژيومورفولوژي شناسايي گرديد. بلورهاي يوهدرال گچ در افق جيپسيك و پوشش هاي كلسيت در افق كلسيك اين موقعيت ژيومورفولوژيكي مشاهده شد. در سطوح پهنه رسي شور مقدار هدايت الكتريكي از 5/33 تا حدود 160 دسي زيمنس بر متر متغير است. گچ هاي عدسي شكل و صفحات در هم قفل شده گچي از جمله اشكال گچ ثانويه اي بودند كه طي مطالعات ميكرومورفولوژي در اين پلايا شناسايي گرديد. بيشترين ميزان هدايت الكتريكي (314 دسي زيمنس بر متر) در پهنه هاي رسي شور داراي سطوح پف كرده كه در اثر حركت مويينه آب شور به سطح خاك رخ مي دهد، اندازه گيري شد. سطح منطقه مرطوب داراي كاني هاي رسي ايليت، پاليگورسكيت، اسمكتيت، و كايولينيت و فابريك كلسيتيك كريستاليتيك بي فابريك است. از سطوح بالادست به طرف مركز پلايا، بر ميزان هدايت الكتريكي و درصد و اندازه بلورهاي گچ اضافه مي شود، ولي كاني شناسي بخش رس تغييري نشان نمي دهد.

Abstract Playa is an important landforms in desert environments and covers an extensive area in this type of ecosystem. Playa landform is composed of different geomorphic surfaces. After orogenic activities and evaporation of water bodies remained from Thetis Sea, playa was formed and various evaporite minerals were precipitated. Minerals with lower solubility precipitated in upper parts were the origin of minerals for lower positions. Kheirabad saline-gypsiferous playa in Kerman Province was selected to study physicochemical, clay mineralogy, and micromorphological properties. Clay flat, puffy ground clay flat, wet zone and salt crust are among geomorphic surfaces identified by field studies and Google Earth images in Kheirabad playa. Electrical conductivity at non-saline clay flats varied between 2.8 to 32.2 dS/m. Smectite, illite, palygorskite and kaolinite were detected in this geomorphic surface. Euhedral gypsum crystals and calcite coatings were observed in gypsic and calcic horizons of this position, respectively. Electrical conductivity in saline clay flats varied between 33.5 to 160 dS/m. Lenticular and interlocked plates of gypsum were among secondary gypsum crystals identified in this geomorphic surface using micromorphology. Maximum EC (314 dS/m) was investigated in puffy ground clay flat which is attributed to capillary movement of saline groundwater. Illite, palygorskite, smectite, and kaolinite clay minerals together with calciticcrystalitic b fabric were found in wet zone geomorphic surface. Electrical conductivity and percentage and size of gypsum crystals increased from upslope positions toward the center of the playa, but no such a trend was found for clay minerals.