رابطه عامليت و ساختار از ديدگاه علّامه طباطبايي

The Relationship between Agency and Structure in Allamah Tabatabaii’s View

علّامه طباطبايي به‌منزله يكي از متفكران پيشتاز و مبتكر در حوزه مباحث اجتماعي، به گونه‌اي در تفسير و تبيين آيات قرآن كريم كوشيده است كه مي‌توان ديدگاه ايشان را با بسياري از مباحث جامعه‌شناختي برابر دانست. با استناد به ديدگاه‌هاي ايشان ذيل آيات اجتماعي و به‌ويژه آياتي كه از سرنوشت مشترك، عمر، كتاب، شعور، فهم، عمل، اطاعت و معصيت براي «امت» سخن مي‌گويد، مي‌توان گفت از ديدگاه علّامه جامعه به‌مثابه ساختار كلان اجتماعي، داراي وجود حقيقي و اصالت است. از سويي با توجه به اينكه ايشان عامليت انساني را بر اساس فطرت، آگاهي و اراده توضيح مي‌دهد، همچنين مي‌توان گفت كه نظريه ايشان، در رويكرد تلفيق‌گرايي قرار مي‌گيرد و متعاقب آن تعامل دوسويه عامليت و ساختار توضيح داده مي‌شود. علّامه براي توضيح اين تعامل از مفهوم «شاكله» استفاده كرده و معتقد است كه همان‌گونه كه ساختارها مي‌توانند شرايط را براي به فعليت رسيدن گرايش‌هاي فطري و ذاتي انسان مهيا سازند و از اين طريق سهم بسزايي در دروني‌سازي ايستارها، قواعد، هنجارها و... به عهده گيرند، همچنين افراد و عاملان اجتماعي از اين توانايي برخوردارند كه با نوع كنش‌هاي خويش، در ايجاد، تغيير و بازتوليد ساختار اجتماعي تاثير بگذارند.

Allamah Tabatabaii, one of the pioneering and innovating thinkers in the area of social issues, made such attempts in interpreting and explaining Quranic verses that his view can be regarded as identical to most sociological discussions. Referring to his views related to social verses of the Quran, particularly the verses talking about life, book, consciousness, understanding, act, obedience, sin and common destiny for “nation”, it can be said that society as a social macro-structure has real existence and authenticity in Allamah’s view. On the other hand, since he explains human agency on the basis of innate nature, consciousness and will, it can also be said that his views is included in syncretism approach followed by an elaboration on mutual interaction between agency and structure. In order to explain this interaction, Allamah uses the concept of “shakelah i.e. structure” and believes that as structures can provide the conditions for the realization of man’s inherent and natural attitudes and in this way play an important role in the internalization of attitudes, rules, norms, etc. so individuals and social agents are able to effect the formation, change of reproduction of social structure by their own acts.