بررسي تطبيقي دين وكاركردهاي اجتماعي آن از ديدگاه دوركيم و علّامه طباطبايي

A Comparative Study on Religion and Its Social Functions in Durkheim and Allamah Tabatabaii’s Views

دين به‌منزله واقعيتي انكارناپذير، از جمله پديده‌هاي اجتماعي است كه مورد مطالعه بسياري از دانشمندان علوم انساني و اجتماعي قرار گرفته است. شايد دوركيم از ميان انديشمندان اجتماعي، معروف‌ترين جامعه‌شناسي باشد كه دين را به‌گونه كاركردگرايانه مطالعه كرده است و تحقيقاتش در اين زمينه مورد استناد بسياري از محققان قرار گرفته و مي‌گيرد. البته نگاه كاركردي دوركيم هرچند ممكن است در مقابل كساني كه دين را در زندگي مدرن ناكارآمد مي‌دانند سودمند و تا حدي پاسخ‌گو باشد، مطالعه عميق و واقعيت دين نشان مي‌دهد كه رويكرد تقليل‌گرانه دوركيم نه‌تنها نتوانسته حقيقت دين و حتي جنبه كاركردي آن را نشان دهد، بلكه تحقيقات سطحي و روبنايي او موجب شده تا بسياري از محققان نتوانند گوهر دين را كه منشا بسياري از پيامدهاي اجتماعي است به‌خوبي بشناسند. نوشتار پيش‌رو، از ميان انديشمندان اسلامي ديدگاه علّامه طباطبايي را كه هم تخصص ديني كافي دارد و هم از كاركردهاي دين غافل نبوده است، جهت ارزيابي نگاه كاركردگرايانه دوركيم برگزيده است تا در پرتو تطبيق انديشه‌هاي اين دو انديشمند، نشان دهد كه حقيقت دين در چنين حد نازلي نيست كه دوركيم از مطالعه بيروني آن بتواند در اختيار محققان و تشنگان حقيقت قرار دهد.

Religion as an undeniable reality is one of the social phenomena studied by most scholars of human and social sciences. Among social scientists, Durkheim is perhaps the most famous sociologist who has studied religion through the lens of functionalism and his studies has been and are cited by most researchers of the field. Although Durkheim’s functionalist approach can by useful and somehow liable against those who consider religion inefficient in modern life, the reality of religion and deep studies show that his reductionist approach failed to show the reality of religion and even its functional aspect, but also his superficial and super-structural studies has made most researchers unable to well understand the substance of religion which is the origin of most social outcomes. Among the views of Muslim thinkers, the present paper chooses the view of Allamah Tabatabaii, who is not only an expert of religion but also aware of functions of religion, to evaluate Durkheim’s functionalist view and compare these two thinkers’ views in order to show that the reality of religion is not in such a low position that Durkheim could provide it to researchers and seekers of reality through studying it externally.