تعامل خدا و انسان در مصيبت‌نامه عطار

Interaction between God and Man in Attar’s Mosibat Nameh

تعامل ميان خدا و انسان، همواره يكي از مسايل مهم در حوزه دين و معرفت خداوند بوده است. انسان در سايه‌سار فرهنگ ويژه‌اي كه در آن باليده، ارتباطي ويژه با خدا برقرار مي كند و تلقي هاي منحصر به فردي از خدا بر جان خويش نقش مي زند. مصيبت‌نامه عطار نيشابوري با هدف اتصال به ذات حق و شناخت خداوند، عرصه پرتلاطمي از طرز تفكر و تلقي طبقات بشري از خداوند است. مهم‌ترين شخصيت هاي اين اثر عرفاني، يعني عارفان و ديوانگان در كنار شخصيت هايي چون پيران و مخلوقات غيرانساني، حامل تازه ترين و متفاوت ترين انواع ارتباط با خداوند هستند. در اين مقاله كوشيده شد تعامل خداوند و مخلوقات انساني و غيرانساني، با توجه به دو صفت ويژه قهر و لطف الهي در ارتباط با انسان و جهان، انواع ارتباط عاشقانه و گستاخانه با خداوند در تلقي قشرهاي مختلف اجتماعي تبيين شود و با توجه به حركت كلّ هستي تحت اراده و عنايت الهي به‌سوي خداوند، تلقي عطار از ارتباط بي‌واسطه هر انسان با خداوند و تكثر راه هاي ارتباط با او نموده گردد.

Interaction between God and Man has always been one of the key issues in the field of religion and knowledge of God. Man develops his relations with God in the light of the culture in which he is raised, painting unique attitudes towards God on his own soul. Attar Neishabouri’s Mosibat Nameh is replete with tumultuous attitudes of human classes towards God, whose aims are to connect to God and know Him. The most important personages of this mystical work, i.e. mystics and lunatics, on the side of personages such as elderly and non-human creatures, are the careers of the latest and most different kinds of relations with God. The present paper is an attempt to explain God’s interaction with His human and non-human creatures in the light of two specific attributes of divine mercy and wrath regarding man and universe. Also attempts have been made to explain different kinds of love and imprudent relations with God in the attitude of different social strata. Also in the light of the entire movement of the universe under the divine will and mercy, Attar’s approach to direct relation of every human being with God and multiplicity of the ways of this relationship are discussed.