بررسي و تحليل مناسبات سياسي- نظامي شيوخ صفوي با شَروان‌شاهان (900-864 هـ .ق./1495-1460م.)

An analysis of Safavid Sheikhs’ political-military relations with Sharvanshahan

پژوهش حاضر به بررسي و تحليل مناسبات سياسي- نظامي شيوخ صفوي(جنيد، حيدر و علي) با شروان‌شاهان مي‌پردازد و در صدد ارايه‌ رهيافت‌هايي به پرسش‌هايي است كه در ذهن پژوهش‌گر درباره‌ اين موضوع نقش مي‌بندد. به عبارتي بر آن است كه روشن سازد چه عاملي در شكل‌گيري اين مناسبات نقش عمده دارد و علل و انگيزه‌هاي شيوخ صفوي از تكاپوي نظامي در منطقه‌ قفقاز و درافتادن با شروان‌شاهان چه بوده است؟ چرا كه شروان‌شاهان بر ايالت شروان حكمراني داشتند كه به منزله‌ دروازه‌ ورود به سرزمين‌هاي مسيحي‌نشين قفقاز محسوب مي‌شد. اين سرزمين‌ها از ديرباز مورد توجه حكام مسلمان در انجام سنّت غزا و جهاد در «بلاد كفر» قرار داشت. شيوخ صفوي نيز با توسل به اين شعار، دست‌اندازي به اين سرزمين‌ها را در كانون عمليات جهادي خويش قرار دادند. طبيعي است كه در مسير خود باشروان‌شاهان برخورد پيدا كردند كه مناسبات پر تنش و ستيزه‌جويانه‌ آن دو رقم خورد و شيوخ صفوي از نيل به قدرت سياسي و تشكيل دولت كه هدف نهايي و مكنون آن‌ها بود، بازماندند اما اين فصل پرماجرا از تاريخ صفويان، كه با ظهور اسماعيل و غلبه بر فرخ‌يسار شروان‌شاه شكلي ديگر به خود گرفت، در مرحله‌ پس از تشكيل دولت نيز تا آن‌گاه كه شروان به طور قطعي به قلمرو صفويه ملحق شد، ادامه يافت. يافته اصلي اين پژوهش آن است كه عامل سياسي، دست يابي به قدرت و تشكيل حكومت، نقش محوري در ايجاد مناسبات شيوخ صفوي با شروان شاهان داشته است.

The present study aims at investigating the political-military relations of Safavid Sheikhs with Sharvanshahan, and also making an attempt to propose answers to the questions on the topic. In other words, it aims at shedding light on the factors playing the major roles in forming these relations, and moreover, at discovering the motives of Safavid sheikhs for their military adventures in Caucasia region, and their confrontation with Sharvanshahan Since Sharvanshahan ruled the state of Sharvan, which was considered as the entrance gate to Christian residence. These territories, from long ago, had a great attraction for the Muslim rulers for performing Jihad (holy war) in “the land of blasphemy”. By resorting to this motto, Safavid sheikhs considered the invasion of these territories the focal point of their Jihad. It is natural that in their course they had confrontation with Sharvanshahan, which ultimately led to an antagonistic relationship, and made it impossible to them to reach their ultimate goal, that was gaining political power and establishing a government. However, this eventful chapter of the Safavid history, which formed differently with the emergence of Ismail and his victory against Farokhyasar Sharvanshah, continued even after setting up a government till the time Sharvan finally joined the domain of Safavids.