بررسي جامعه‌‌شناختي تمايل به برون‌‌كوچي نخبگان علمي

A Sociological Study of Scientific Eliteʹʹs Tendency to Emigrate from Iran

دو هدف در اين مطالعه دنبال شده است: 1. بررسي وضعيت تمايل به برون‌‌كوچي اعضاي بنياد ملي نخبگانِ استان مازندران و 2. علل و زمينه‌‌هاي اجتماعي موثر بر گرايش به برون‌‌كوچي نخبگان علمي. نظريه «جاذبه و دافعه لي» چارچوب نظري اين تحقيق بود. مبتني بر اين چارچوب و استفاده از تحقيقات تجربي موجود و نيز مشاوره با متخصصان، پرسشنامه اين مطالعه ساخته شد (اعتبار سازه‌‌اي و صوري). پايايي مقياس‌‌ها با استفاده از آلفاي كرونباخ تاييد شده است. پس از سه مرحله پيگيري، 40 نخبه علمي به‌‌درخواستِ ايميلي واكنش نشان دادند. نتايج حاصل از 32 پرسشنامه پرشده، مورد تحليل قرار گرفت. يافته‌‌ها نشان دادند بيش از نيمي از نخبگان مشاركت‌‌كننده در اين مطالعه (حدود 54 درصد) تمايل به ماندن در ايران داشته‌‌اند و بيش از يك‌‌چهارم اين شركت‌‌كنندگان (25/45 درصد) مايل به‌‌مهاجرت بودند. تمايل به برون‌‌كوچي نخبگان علمي به شرايط و عملكرد عاملان اجتماعي در داخل و خارج كشور مربوط مي‌‌شود. از نظر جمعيت مورد بررسي برايند پايين بودن جاذبه مبدا و بالا بودن دافعه مبدا و جاذبه مقصد سبب تمايل به برون‌‌كوچي نخبگان است. در ميان عوامل كششي، فرصت‌‌هاي اشتغال، بااهميت‌‌ترين جاذبه‌‌اي است كه پاسخگويان را متمايل به‌‌مهاجرت مي‌‌كند و دو عامل نامساعدبودن زمينه براي ادامه تحصيل و پژوهش و عدم قدرداني كافي از نخبگان علمي مهم‌‌ترين دافعه‌‌هايي هستندكه سبب تمايل به‌‌مهاجرت اين نخبگان مي‌‌شوند.

The present research follows two main objectives: 1- Studying the tendency of the members of the National Elite Foundation of Mazandaran Province to emigrate; and 2 – Studying the effective social factors and grounds for tendency of the scientific elite to migrate. Lee’s theory of pull and push has been used as theoretical framework. Based on this framework and the existing empirical studies as well as consultation with experts, a questionnaire was prepared for this study (construct and formal validity). The reliability of the scales was approved by Cronbach’s alpha. After three follow-ups, 40 scientific elite responded to email requests. The data collected through 32 filled questionnaires were analyzed. The findings of the study indicate that more than half (54 percent) of the responding elite were inclined to stay in Iran, while more than one-forth (25.45) were inclined to emigrate. In viewpoint of the population studied, the resultant of low degree of pull in the origin and high degree of push in the origin and high degree of pull in the destination are the factors for the tendency of the elite to emigrate. Among the pull factors, job opportunities are the most important ones for the tendency of the elite to emigrate; while unsuitable grounds for continuation of education and research as well as insufficient appreciation of the scientific elite are the most important push factors causing the tendency of the elite towards emigration. Keywords: Sociological Explanation, Scientific Elite, Brain Drain, Tendency to Emigrate, Social Factors