تاثير ساختار سه‌گانه‌ي سوره‌ي حمد بر آغازيه‌هاي نظم و نثر فارسي

Influence of the Tripartite Structure of the HamdSureh on Persian Prefaces

آغاز بيشتر كتاب‌ها، در نظم و نثر فارسي ساختار ويژه‌اي دارد و دست كم يكي از مضامين آن، تسميه، ستايش و نيايش است كه ما در اين پژوهش آن را آغازيه مي‌ناميم. آغازيه نگاري شيو‌ه‌ي ديرينه‌اي‌ است كه ساختمان آن منطبق با ساختار سه‌گانه‌ي سوره‌ي حمد است. «بسمله» سوره‌ي حمد بر سرآغاز بسياري از مثنوي‌هاي حماسي و غنايي، و «الحمدلله...» آن تقريباً بر يكايك آثار منثور كلاسيك اثر گذاشته و اثرگذاري نيايش پاياني اين سوره را بر آغازيه‌هاي نظم مي‌توان ديد. اهل تفسير و بلاغت تاكنون به اين ساخت سه‌ گانه توجهي نكرده‌اند و استفاده از اصطلاح تحميديه، سبب شده تا اين هر سه، تحميديه قلمداد شود. اين پژوهش براي نخستين بار آغازيه و جلوه‌هاي آن را همراه با گونه‌ها و نمونه‌ها معرفي مي‌كند، تفاوت آن را با تحميديه شرح مي‌دهد، سپس برخي از انگيزه هاي اصلي آغازيه نويسي را بيان مي‌دارد و در ادامه اجزاي فرعي آغازيه‌هاي را برمي‌شمارد. اين پژوهش با تكيه بر منابع مكتوب و دلايل مشروح، فردوسي را نخستين آغازيه سرا و نظامي را نقطه‌ي عطف و اوج آغازيه سرايي مي‌داند. از اين رهگذر به ركود سنّتِ ادبيِ آغازيه‌نويسي در ادب معاصر نيز پي مي‌بريم.

The beginning of most books in Persian prose and verse has a special structure, one feature of which is tasmieh (saying the name of God) setayesh (praise), and niyayesh (worship), called aghaziyeh (preface) in this research. Writing prefaces is an ancient style whose structure is based on the tripartite structure of the Praise chapter of the Koran. Besmellah (in the name of God) has been used at the beginning of many epic and lyric mathnavis; alhamdolellah (praise be to Cod) has influenced every single prose work; and the final worship in this chapter has affected verse prefaces. This tripartite structure has not been paid enough attention to. The use of the termtahmidieh has caused the three parts to be considered one The present article, for the first time, introduces aghazieh as well as its types and examples.