تامّلي بر روابط شيخ جام با مشايخ سرخس

On the Relations between the Sheikh of Jam and the Sheikhs of Sarakhs

سفر به ديگر شهرها و قلم‌روها ـ سير آفاق ـ و مراوده با مشايخ و اهل عرفانِ هر سامان در ادب و آداب تصوّف و عرفان جايگاهي خاصّ داشته است؛ امّا گاه، اين سفرها در منش خانقاهي به‌منظور هدف ديگري ـ جز كسب تجربه و تهذيب نفس ـ نيز انجام مي‌يافته؛ سفرهايي براي تبليغ منش، نوع سلوك و اسلوب خاصّ عرفاني و هم‌چنين گسترش قلم‌رو و حوزه نفوذ شيخي و نظام خانقاهي. سفرهاي مشايخِ صاحب‌نامِ هر عصر غالباً از اين نوع است كه معمولاً با محاكات و مناظرات (منازعات) خاصّ و تامّل برانگيزي هم‌راه بوده است؛ و از اين‌جمله است سفر شيخ احمدجام (ژنده‌پيل) به سرخس. ساماني كه در آن زمان قلم‌رو نفوذ و اقتدار مشايخ صاحب‌نامي هم‌چون امام محمّد منصور سرخسي ـ پير مورد توجّه و ستايش سنايي غزنوي ـ بوده است. اين نوشته تامّلي است بر مناظرات و مراوده‌هاي اين سفرِ پر چالش؛ چالش و نزاعي كه سرانجام به آشتي دو پير انجاميد و سنايي نيز قصيده‌ ـ و «آشتي‌نامه»اي ـ فاخر به آن منظور سرود.

Travelling to other cities and countries and visiting the sheikhs and the mystics of every territory was an important tradition in Sufism and mysticism. However, sometimes such trips were taken for a purpose other than gaining experience or cleansing the spirit. They were aimed at propagating a special mystic lifestyle and spreading the territory of a renowned sheikh. The journeys taken by the renowned sheikhs of each era were often of this type, usually accompanied with special thought-provoking debates and arguments. One such trip is Ahamad Jami’s trip to Sarakhs, a city which was under the influence and authority of leading sheikhs such as Imam Muhammad Mansour Sarakhsi, who was admired and praised by Sanayi Ghazanvi. The present article is an overview of the debates and relationships of this challenging journey, a challenge resulting in reconciliation between the two sheikhs.