بررسي و تحليل كاربرد آيات و احاديث در شرح شطحيّاتروزبهان‌بقلي

An Investigation into and Analysis of the Applications of the Qurʹʹan Verses and Hadiths in Sharh-e Shatahiat of Ruzbahan Baqli

استفاده از آيات قرآن و احاديث نبوي در متون منثور پس از اسلام امري رايج بود كه به منظور حفظ كلام الهي و نبوي، همچنين آرايش و تزيين متن به شيوه‌هاي گوناگون به كار مي‌رفت. كاربرد آيات و احاديث، اساس و شالوده متون عرفاني را تشكيل مي‌دهد كه در نثرهاي ساده و فنّي اين دسته از متون به صورت گسترده به كار رفته است. كتاب شرح شطحيّات اثر روزبهان بقلي از جمله متون منثور عرفاني به نثر فنّي (قرن ششم) است كه در آن بيش از هزار بار آيات قرآن و احاديث نبوي به شيوه‌هاي مختلف به كار رفته است. در اين مقاله كوشش شده است با مطالعه دقيق و كامل كتاب شرح شطحيّات، ابتدا، آماري جامع از تعداد آيات و احاديث به كار رفته در متن ارايه شود و پس از نشان دادن موارد پركاربرد، از سه ديدگاه دستور، بيان و معاني به بررسي و تحليل كاربرد انواع آيات و احاديث كتاب پرداخته شود. در بخش دستور، نقش‌هاي دستوري آيات و احاديث اعمّ از فاعلي، مفعولي، اضافي و...، نيز نحوه قرار گرفتن آن‌ها در جمله بررسي شده است. در بخش بيان، اضافه‌هاي تشبيهي ساخته شده با آيات و احاديث، تصاوير شاعرانه حاصل از آن‌ها، انگيزه و اهداف روزبهان از ساختن اين گونه تصاوير تحليل و بررسي شده است. در قسمت معاني نيز بر اساس ديدگاه حسين خطيبي به بررسي اغراض ثانوي كاربرد آيات و احاديث در جمله پرداخته شده است.

Using the Qurʹan verses and the hadiths by the Prophet in the prose texts was a common practice after Islam. This was done to maintain the words of God and the Prophet. In addition, the texts were adorned and arranged in numerous manners. Using Quran verses and hadiths accounts for the fundamental basis of mystical texts. These have been frequently used in simple and technical prose of this type of texts. The book Sharh-e Shatahiat by Ruzbahan Baqli is among the mystic prose texts written in technical prose (12th century AD), in which Quran verses and hadiths have been used more than 1,000 times in numerous ways. After a thorough and precise study of the book Sharh-e Shatahiat, this article attempts to first provide comprehensive statistics on the number of verses and hadiths used in the text, and then after showing the highly used cases, it investigates and analyzes the applications of the numerous verses and hadiths from the three viewpoints of grammar, expression, and meaning. In the grammar part, grammatical roles of the verses and hadiths, including subject, object, etc. as well as the way they are arranged in the sentence are studied. In the expression part, metaphors made of the verses and hadiths, the poetic images resulting from them, and the motivation and purpose of Ruzbahan about his creation of these images are analyzed and investigated. In the semantic part, the secondary purpose of the applications of verses and hadiths are explored on the basis of the viewpoints by Hossein Khatibi.