پتروگرافي و ژيوشيمي كاني‌هاي زيوليتي در گدازه‌هاي مافيك منطقه حرمك شمال زاهدان، جنوب‌شرق ايران

Petrography and geochemistry of zeolite minerals in mafic alkaline lavas from Hormak area north of Zahedan, SE Iran

گدازه‌هاي مافيك آلكالن منطقه حرمك، شمال زاهدان، جنوب‌شرق ايران، ميزبان گونه‌هاي مختلف از زيوليت‌ها و كاني‌هاي ثانويه هستند. زيوليت‌ها به سه صورت بادامكي، رگه‌اي و به ندرت جايگزيني فازهاي اوليه و زمينه تشكيل شده‌اند. بر اساس بررسي‌هاي صحرايي، سنگ‌شناختي، پراش اشعه ايكس (XRD)، تصاوير BSI و تجزيه ريزكاو الكتروني، زيوليت‌هاي ناتروليت (فراوان‌ترين زيوليت)، تامسونيت (در سه شكل‌ بلوكي، تيغه‌اي و مومي‌شكل)، آنالسيم (به صورت بادامكي و دگرساني مستقيم از شيشه)، مزوليت و به ندرت استلريت در اين گدازه‌ها شناسايي شده‌اند. متوسط فرمول شيميايي محاسبه شده براي كاني‌هاي زيوليت عبارتند از: [Na14.967Ca0.331K0.062Ba0.025Mg0.013][Al15.893Si24.098O80].nH2O (ناتروليت) [Ca6.008Na4.731Sr1.208K0.066Ba0.035Mg0.023][Al18.453Si21.292O80].nH2O (تامسونيت) [Na18.256Ca14.98K0.103Mg0.082Ba0.046][Al46.413Si72.964O240].nH2O (مزوليت) [Na13.755Ca0.362K0.262Ba0.105Mg0.026][Al15.118Si32.732O96].nH2O (آنالسيم) ميانگين نسبت Si/Al براي ناتروليت، تامسونيت، مزوليت و آنالسيم به ترتيب 52/1، 16/1، 57/1 و 17/2 محاسبه شده است. زيوليت‌هاي حرمك، به احتمال زياد، پس از سرد شدن گدازه‌هاي ميزبان، بر اثر ته‌نشست از سيالات شور و قليايي در طول شكستگي‌ها و در حفرات گدازه‌هاي متخلخل و در دماي كم شكل گرفته‌اند.

Mafic alkaline lavas in Hormack area, North of Zahedan, SE Iran, are the host of zeolites and secondary minerals. Zeolites have been formed in three forms: amygdaloidal, vein-type and as replacement of both primary phases and groundmass. Based on field, petrographic, X-Ray diffraction (XRD) and backscattered secondary electron (BSE) studies and electron microprobe analyses, the studied zeolites were identified as natrolite (the most abundant), thomsonite (in three blocky, bladded and waxy-growth habits), analcime (as amygdaloidal and direct alteration of glass), mesolite and trivial stellerite. The average chemical formulae, calculated for the zeolite minerals are as follow: [Na14. 967Ca0. 331K0. 062Ba0. 025Mg0. 013][Al15. 893Si24. 098O80]. nH2O (natrolite) [Ca6. 008Na4. 731Sr1. 208K0. 066Ba0. 035Mg0. 023][Al18. 453Si21. 292O80]. nH2O (thomsonite) [Na18. 256Ca14. 98K0. 103Mg0. 082Ba0. 046][Al46. 413Si72. 964O240]. nH2O (mesolite) [Na13. 755Ca0. 362K0. 262Ba0. 105Mg0. 026][Al15. 118Si32. 732O96]. nH2O (analcime) The mean Si/Al ratios calculated for natrolite, thomsonite, mesolite and analcime are 1.52, 1.16, 1.57 and 2.17, respectively. The zeolites most probably have formed after cooling of the host lava flows and as the result of precipitation of saline, alkaline fluids along fissures and in cavities of porous lavas at low temperatures.