حكومت در انديشه محقق قمي

‘Government’ in the View of Muhaqeq Qomi

بحث از حكومت، شرايط حاكم، حوزه اختيارات و مشروعيت آن از مباحث مهمي است كه همواره دغدغه فكري برخي از فقها بوده است. ميرزا ابوالقاسم قمي از فقهاي برجسته شيعه در اوايل دوره قاجار به‌شمار مي‌رود كه ديدگاههاي فقهي ـ سياسي وي از اين منظر، داراي اهميت است. در اين نوشتار، نخست ديدگاه محقق قمي ‌درباره حكومت، ضرورت، مشروعيت و انواع آن بررسي گرديده و سپس ديدگاه ايشان پيرامون ولايت فقيه در عصر غيبت، مورد واكاوي قرار خواهد گرفت. دو نوع تقسيم‌بندي از حكومت در آثار ميرزاي قمي، ارايه گرديده كه يكي تقسيم حكومت به «استحقاقي و امتحاني» و ديگري تقسيم حكومت به «عدل و جور» است كه در واقع، نشانگر دو نوع حكومت مشروع و نامشروع به‌شمار مي‌رود. در باب ولايت فقيه نيز ايشان معتقد به ولايت انتصابي عامه فقها در عصر غيبت است؛ اگر چه از برخي نوشته‌هاي ايشان مي‌توان نيم‌نگاهي به ولايت سياسي فقها در عصر غيبت را نيز استنباط نمود، اما به صراحت در اين مورد، مطلبي بيان ننموده است.

Discussions on government, the qualification of a ruler, his jurisdiction and the legitimacy of a government, are important issues which have been a matter of concern for some religious jurists. Mirz? Abulq?sim Qomi, ranks very high among Shi‘? faqihs in the early Q?j?r Dynasty whose political and jurisprudential views and opinions are significant in this regard. This article, at the outset, seeks to study Muhaqeq Qomi’s view of the government, its necessity as well as various systems of government and goes on to explore his opinions about the authority of religious jurist in the periods of Occultation. In his works, one can see that he has offered two systems of government, one is what he terms Istihq?qi, or just government by the prophets and infallible Imams and the other Imteh?ni or arrogant or unjust government. In his further division, these two systems of government represent legitimate and illegitimate governments respectively. As for the authority of religious jurist, he holds that all jurists or faqihs have appointed authority in the periods of Occultation. Though one can deduce the political authority of religious jurists in the periods of Occultation in some of his works, he has not made a clear statement about it.