تنوع ژنتيكي و وراثت‌پذيري عمومي برخي صفات مورفولوژيك شنبليله در شرايط آبياري محدود

Genetic Diversity and Broad-Sense Heritability of some Morphological Characteristics of Fenugreek under Limited Irrigation

تقريباً در تمامي مناطق ايران و از زمان‌هاي بسيار دور شنبليله (Trigonella foenum-graecum) به عنوان يك سبزي و گياه دارويي كشت مي‌شود ولي اطلاعات كمي در مورد نحوه توارث صفات مختلف آن وجود دارد. بيست ژنوتيپ بومي شنبليله كشور طي سال زراعي 88-1387 درايستگاه تحقيقات كشاورزي ديم مراغه در شرايط آبياري محدود و مرسوم بر پايه طرح آماري بلوك‌هاي كامل تصادفي با چهار تكراركاشته شدند. نتايج تجزيه واريانس مركب براي صفات مختلف مورفولوژيك نشان داد كه در شرايط آبياري محدود، بين ژنوتيپ‌ها تفاوت‌هاي آماري معني‌داري از نظر صفات مختلف زراعي به غير از شاخص برداشت وجود داشت. در شرايط آبياري مرسوم نيز تفاوت‌هاي آماري معني‌داري بين ژنوتيپ‌ها در اغلب صفات به غير از تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در گياه و وزن بيوماس وجود داشت. نتايج تجزيه خوشه‌اي با استفاده از روش Ward ژنوتيپ‌ها را در چهار گروه مختلف دسته‌بندي كرد. در هر دو شرايط بيشترين درصد ضرايب تغييرات ژنوتيپي(تنوع) متعلق به صفات تيپ و قدرت رشد بوته، وزن هزار دانه و عملكرد دانه در تك بوته بود. صفات وزن هزاردانه، تعداد روز از كاشت تا شروع گل‌دهي و تيپ رشد بوته در هر دو شرايط بيشترين ميزان وراثت‌پذيري را داشتندكه نشان مي‌دهد استفاده از روش انتخاب بر مبناي آن‌ها مي‌تواند به عنوان روشي موثر در اصلاح جمعيت‌هاي شنبليله مورد استفاده به‌نژاد‌گران قرار گيرد.

Almost in all parts of Iran, fenugreek has been cultivated as a vegetable and medicinal crop since long times ago, but there are less information about its heritability and breeding. Twenty fenugreek landraces from different parts of Iran were evaluated under normal and limited irrigation conditions at Maragheh dryland agricultural research station during 2008-2009 cropping season using a randomized complete block design with four replications. Results of combined analysis of variance for different morphological traits showed significant differences among landraces for all traits except for harvest index under limited irrigation and in number of pods per plant, number of seeds per plant and dry biomass under normal irrigation conditions. Results of cluster analysis(Ward method) divided the landraces into four different groups. The highest genotypic variances was observed in growth habit, growth vigor, thousand seed weight and seed yield per plant under both conditions. Thousand seed weight, days to flowering and plant growth type under both conditions had the highest heritability indicated that, selection for these traits will be efficient in fenugreek breeding programs under limited and non limited irrigation conditions