تجلّي عرفان در معماري مسجد

Manifestation of mysticism in Architecture of mosque

پيوند مكتب‌هاي عرفاني با معماري بناهاي مختلف چنان عميق و گسترده است كه فرض جدايي معماري از عرفان محال مي نمايد. اين همبستگي در بين اديان الهي وهنر بومي آن كشورها به خصوص شريعت مقدّس اسلام آشكارتر است؛ پس مي توان گفت عرفان متعلّق به ذات وماهيّت تمام اديان است، دين ابزاري موثّرتر وسخنگوتر وشارحي برتر از هنر بالاخص معماري معابد و مساجد براي معرفي و حضور خود نداشته است؛ همچنان كه معماري نيز هيچ حامي ايي بهتر از دين اسلام نيافته است . آيا مي توان با نگاهي به گذشته معماري مساجد ايران تجلّي مفاهيم عرفاني را بر روي در وديوار ويا نقوش و اشكال آن ديد؟ مثلاً درمعماري مساجد ايران چرا گنبد را به صورت كروي ساخته اند؟ و چرا تمامي سطوح بناها را نقش گُل و بوته هاي انتزاعي وغير واقعي پوشانده است؟در اين مقاله سعي شده به روش اسنادي و مشاهده مستقيم اهمّيّت هنر معنوي وتجلّي عرفان در معماري مساجد ايران مورد بررسي قرارگيرد و زيبايي هاي فراموش شده، يادآوري گردد ودر نهايت نقش اساسي عرفان در جهت بخشيدن وهدايت هنر وهنرمندان به سوي مقصد الهي شان بيان شود.

The link between theosophical schools and architecture of different buildings is so deep and widespread that separation of architecture and theosophy seems impossible. Association between divine religions –especially holy religion of Islam- and local arts of their countries is obvious. So theosophy belongs to nature of all religions. Religions have never found more effective and representative tools than arts especially architecture of temples and mosques, to introduce itself. Besides, architecture has also never found a supporter like Islam. Regarding history of Iranian mosques architecture, can be seen manifestation of theosophical concepts and its design on facade of ancient buildings? For instance, why have domes being built spherical in Islamic architecture of Iran? And why all surfaces of Islamic buildings of Iran are covered with flowers, bushes or abstract designs? This study through documentary and observation research, tries to investigate the importance of intellectual arts and manifestation of theosophy in Islamic mosques architecture, remind forgotten beauties and finally represent fundamental role of theosophy in order to lead arts and artists to divine destinations. Key words: manifestation, theosophy, architecture, dome, altar, minaret.