تحليل و ارزيابي نقدهاي موجود بر نظريه منطقه‌الفراغ شهيد صدر(ره)

(An Analysis and Evaluation of the Existing Criticisms of Shahid ‹adr’s Thesis of the ‘Discretionary Sphere of the Law’ (Mantiqat al-Farāgh

عنوان منطقهالفراغ كه از عناوين ابتكاري شهيد سيدمحمدباقر صدر(ره) مي‌باشد به جهت عنوان، نوظهور، اما به جهت انديشه، ريشه در عهد حكومت پيامبر اكرم9 دارد. منطقهالفراغ، در لغت و آن‌چه كه از كنار هم قرارگرفتن اين دو كلمه دانسته مي‌شود؛ يعني منطقه خالي از حكم كه در آن منطقه هيچ حكمي نباشد، اما پذيرش چنين چيزي خلاف روايات و بطلان آن از واضحات است و لذا مي‌گوييم منطقهالفراغ به معناي منطقه خالي از حكم الزامي است كه ولي امر مي‌تواند در آن منطقه كه داراي حكم غير الزامي است با وجود شرايط، آن حكم غير الزامي را تبديل به حكمي الزامي نمايد و اين انديشه، از آن جهت كه براي ولي امر مسلمين و زعيم امت، حق قانون‌گذاري قايل است، ممكن است موجب بروز اشكالاتي شود كه چگونه غير خداوند مي‌تواند قانون‌گذاري و تشريع نمايد و حال آن‌كه قانون‌گذاري از مختصات پروردگار است يا اين كه احكام اسلام جاودانه است، چگونه ولي امر مي‌تواند آن را تبديل به حكم ديگري نمايد كه در اين نوشتار به پنج اشكال اساسي و پاسخ به آن اشكالات پرداخته شده و نظريه را از اين اشكالات، مبرا نموده است.

The ‘Discretionary Sphere of the Law’ or Mantiqat al-Faragh is an innovative compound term coined by Shahid Seyyed Muhammad B?qir ‹adr, though as a thought has its roots in the Islamic state established by the Prophet Muhammad. Mantiqat al-faragh, literally, means a sphere in jurisdiction devoid of any juridical decision. However, the adoption of this thesis is not supported by the narrations and thus its falsity is quite clear and as such one can say: the discretionary sphere of the Law does mean a sphere devoid of obligatory decisions. Nevertheless, in a judiciary sphere where there is no obligatory decision, under certain conditions, a Muslim ruler can interfere and change the non-obligatory decision into obligatory decision. This idea may bring about some problems because this idea recognize a Muslim ruler’s special prerogatives (rights) concerning issuing governmental decisions as something legal, which contradicts either the idea that how somebody other than God can make law or have the right to legislate law, while this authority is peculiar to God, the Lord of the Worlds, or the idea that Islamic injunctions are eternal and unchangeable, so how a Muslim ruler can change these divine injunctions into some other governmental decisions. The present article seeks to refer to five serious objections raised by Muslim scholars as well as the appropriate answers which meet them.