نگاهي واقع گرايانه به معناي فضاي شهري در شهر اسلامي

A realistic view towards the meaning of urban space in the Islamic City

جستجوي سرچشمه ها و نارسايي هاي رويكردها و راهكارهاي تجربي و ذهني مبتني بر نگرش هاي غربي و اسلامي در باره فضاي شهري و اتخاذ رويكرد و روش شناسي پژوهشي جديد و مبتني بر فلسفه و حكمت اسلامي در مورد مفهوم فضاي شهري اسلامي به خصوص در عرصه بازار، خيابان ها و ميدان هاي شهري، مساله اساسي اين پژوهش است. بدين منظور، با اتخاذ رويكرد «واقعگرايانه اسلامي» كه براي سه منبع معرفتي حس، عقل و وحي مرجعيّت و اعتبار قايل است و با اسلوبي «استنباطگرايانه و اجتهادي»، معناي فضاي شهري در شهر اسلامي، مبتني بر ارتباط بنيادين و وثيق ابعاد «وجودي» و «ماهيّتي» فضا بررسي شده است. تلاقي حضور «ذهن و اجتماع» به عنوان عناصر «وجودي و اصيل» در تفكّر اسلامي، در «كالبد و فضاي فيزيكي» به عنوان عنصر «موجودي»، مقام و موقعيّتي را متجلّي ميسازد كه در آن، فضاي شهري توليد مي گردد. نتايج پژوهش نشان مي دهد كه در بعد تعاملات ذهني(درون گرايانه) با فضاي شهري، مفاهيمي نظير: تقدم حضور روزانه در فضاي شهري نسبت به حضور شبانه، تقدم حركت در فضاي شهري نسبت به حس توقف و درنگ در آن، قابل تببين و تفسير مي باشد. در بعد «تعاملات اجتماعي» نيز، مفاهيمي چون: تقدم خاطرات اجتماعي بر خاطرات فردي، نفي قشربندي اجتماعي در فضا، تقدم شلوغي و ازدحام بر خلوت هاي شخصي و دوطرفه، تقدم تعاملات مردان نسبت به زنان، را مي توان دريافت و استنباط نمود.

Searching for origins and deficiencies of subjective and experimental approaches and attitudes based on western and Islamic attitudes on urban space and adopting a new approach and methodology and based on Islamic philosophy and wisdom on the concept of Islamic urban space and in particular on market scene, streets and urban squares is the major issue of this research. For this purpose , adopting the Islamic realistic approach , which considers a reference and creditable state for three epistemological sources of sense , rationality and revelation and with a inferential and Ijtahd based style , the meaning of urban space in Islamic city based on basic and authentic relation among the existential and inherent dimensions of space have been studied. The meeting of the presence of mind and society as the existential and genuine elements in the Islamic thought in the “physical space and framework” as “existing” element display a situation and a position in which the urban space is created. The results of the research show that in the dimension of mental interactions ( introvert) with the urban space , concepts such as the precedence of daily presence in urban space as compared with nightly presence , precedence of movement in urban space as compared with the sense of stop and pause in it are subject to elaboration and interpretation. In the dimension of social interactions , also concepts such as the precedence of social memories to individual memories, denial of social stratification in the space, the precedence of busy state and crowding to personal privacy and two-ways ones , precedence of men interactions as compared with women can be understood and inferred.