سير تحول فضاهاي شهري سنتي در شهرهاي ايراني اسلامي؛ قبل از مدرنيسم تا پست مدرن

Evolution of Traditional Urban Spaces in the Iranian – Islamic Cities: From Pre- Modernism to Post-Modernism

اسلام يك تمدن، فرهنگ و پيام اصلاح همراه با دانش است و شهرهاي اسلامي نيز بارزترين تظاهرات آن مي باشند. در چهار دوره (زوال امپراطوري روم،اوايل عصر ميانه، شهرنشيني زياد و اواخر عصر ميانه) تكاملي كه شهرهاي اروپايي در فاصله قرون 3 تا 16 از سر گذرانده اند، مطالعه شهرهاي اسلامي در دوره هاي دوم و سوم يعني در فاصله قرون 9تا 13 ميلادي اهميت زيادي دارد.در اين دوران بارزترين ويژگي كه هويت جداگانه ايي به شهرهاي اسلامي نسبت به شهرهاي اروپايي بخشيد، مفهوم و استفاده از فضاهاي عمومي ،محلي و مالكيت ها در شهرهاي اسلامي است. شهرهاي ايراني در دوره هاي اوليه ورود اسلام به اين قلمرو به همان شكل اوليه (كهن دژ،شارستان و ربض) به حيات خود ادامه مي دادند تا اينكه اسلام بتدريج ويژگيهاي خود را بر اين شهرها ديكته كرد، اين تمدن وفرهنگ به دو روش « توليد عناصر جديد در شهر» و « تكامل وتغيير عناصر قديمي»، شهرهاي ايراني را دستخوش تحول كرده و به نوعي آن ها را تبديل به شهرهاي ايراني- اسلامي كرد. اين تغييردر پنج مرحله شهرنشيني تحت عنوان پنج سبك خراسان ،رازي، آزري،اصفهان و تهران از سال 600 تا 1900 ميلادي صورت پذيرفت. در اين مقاله فرايند تحول شهر ايراني- اسلامي قبل از ورود مدرنيسم در دو مرحله كه يكي به عنوان مرحله گذار (600 تا 1500 م ) و ديگري مرحله حيات دوباره (1500 تا 1920) ناميده مي شد، موراد تجزيه وتحليل قرار گرفت .اما از سال 1920 به بعد با ورود ديدگاه مدرنيسم به عرصه برنامه ريزي و طراحي شهري شهرهاي ايراني- سلامي اين شهرها دستخوش تحولات زيادي شدند كه از جمله آن مي توان به تخريب ساختار محله هاي شهري، تغيير هويت ميدان ها و تغيير فرم فضايي بازار اشاره كرد. طرح ها و الگوهاي مدرنيستي كه اين تغييرات را در شهرهاي ايراني – اسلامي بوجود آورده بودند شبيه به طرح ها و الگوهاي پست مدرنيستي هستند ،اما برنامه ريزان پست مدرن با تكيه بر نظرخواهي ومشاركت مردم در راه حل ها سعي در انعطاف پذيرتر كردن طرح ها دارند. اين ويژگي در شهرهاي اسلامي مي تواند نوعي برگشت به الگوهاي سنتي شهر اسلامي را تقويت كند. در مجموع نتايج متعددي از اين پژوهش بدست آمد كه از جمله آن ها مي توان به اين دست آوردها اشاره كرد كه ؛ شهرهاي اسلامي در ارتباط و در تمايز با شهرهاي اروپايي به هويّت جداگانه اي رسيده-اند كه البته اين روش نمي تواند لازمه هويّت يابي هر نوع شهري باشد و همچنين اين نتيجه مهم كه فضاهاي شهرهاي ايراني- اسلامي تحت تاثير مستقيم وقايع تاريخي، سياسي، اقتصادي و اجتماعي اين سرزمين تكامل يافتهاند و ....

Islam is a civilization, culture and the message of correction along with knowledge and Islamic cities are the most obvious manifestation of it. Through the four evolutionary periods (the decline of the Roman Empire, early middle age, high urbanization, and late Middle Age) which have been covered by the European cities between the 3 to 16 centuries, the study of Islamic cities of the second and third periods, ie between the 9th and 13th centuries AD is extremely important. During this period, the most striking feature which gave a separate identity to Islamic cities as compared with the European cities is the concept of using the public, local spaces and ownership in Islamic cities. Iranian cities during the early period of arrival of Islam into this territory continued their life in the same primary form (old castle, Sharestan and Rabaz), until Islam gradually began to dictate its features to these cities. These civilization and culture changed Iranian cities in two ways of “production of new elements in the city” and “evolution and change of the old elements and in a sense, they changed them into Iranian –Islamic cities.. This change took place in five stages of urbanism under the five styles of Khorasan, Razi, Azary, Isfahan and Tehran from 600 to 1900 AD. . In this Article, the process of transformation of Iranian - Islamic cities before the arrival of modernism was analyzed in the two stages of the transition stage (600 to 1500 AD) and the other in the relief stage (1500 to 1920). But since 1920 onwards with the arrival of Modernism view into the field of planning and urban design, the Iranian - Islamic cities experienced many changes, including the destruction of the urban districts, change in the identities of squares, and the market space form. Modernist designs and patterns which had created these change in Iranian – Islamic cities are similar to the postmodernism models, but postmodern planners relying on feedback and public views in respect of solutions, are trying to make the designs more flexible. This feature the Islamic cities can reinforce a kind of return to the traditional models of Islamic cities. In total , various results were obtained in this study and some of them can be mentioned as follows : Islamic cities in the relationship and in distinction with the European cities have reached to a separate identity, and of course this method can not be a necessity for the identity finding of every type of cities and also the other important result is that the spaces of Iranian –Islamic cities , have had evolution under the direct influence of historical, political, economic and social incidents of this land.