بررسي قابليت هاي فضاي معماري براي ايجاد بستر پاسخ گويي به نيازهاي انسان از منظر اسلام (مطالعه موردي: خانه هاي زينت الملك شيراز و بروجردي هاي كاشان)

A Study of the Architectural Space Capabilities for Creating a Bed-ground to respond to Human’s Needs from the Islamic Perspective (A Case Study on Zinat-al Molk of Shiraz and Broujerdis of Kashan Hou

بنا بر نظر پژوهشگران حوزه طرّاحي محيط، آنچنان كه لازم است به مقوله قابليّتهاي فضاي معماري براي پاسخگويي به نيازهاي انسان پرداخته نشده است. مقاله حاضر با مد نظر قرار دادن آخرين دستاوردهاي پژوهشي پيرامون اين موضوع، به دنبال شناخت مدلي جامع و كاربردي از نيازهاي انسان و سطوح قابليّتهاي فضاي معماري براي بسترسازي براي اغناي نيازهاي او از منظر اسلام است. براي اين منظور مروري بر مهمترين ديدگاههاي اسلامي پيرامون موضوع انجام گرفت. ابتدا با مقايسه تطبيقي، اطلاعات بهدست آمده درباره نيازهاي انسان طبقهبندي شد و با محور قرار دادن تعريف امام علي(ع) از مراتب نفس انسان مدلي از نيازهاي انسان در تناظر با مراتب نفس او ارايه گرديد. با توجّه به يافتهها و با استفاده از روش استنباط و استدلال منطقي، قابليّتهاي فضاي معماري در چهار سطح متناظر با نيازهاي چهارگانه انسان(نيازهاي مادي، رواني، عقلاني و روحاني) تعريف شد و در مرحله بعد با توجّه به آموزههاي اسلامي، نمونههايي از راهبردهاي مفهومي و راهكارهاي عملي براي ايجاد قابليّتهاي چهارگانه در فضاي معماري ارايه شده است. سپس براي بررسي قابليّت اجرايي و تحقّقپذيري راهكارهاي ارايه شده و نقش آنها در خلق آثار معماري ماندگار، دو نمونه از آثار معماري ايران كه شايستگي آنها مورد تاييد متخصصان حوزه معماري است (خانه زينتالملكِ شيراز و بروجرديهاي كاشان) مورد مطالعه قرار گرفت و راهكارهاي ارايه شده در آنها بازخواني شده است. در نهايت براساس دستاوردهاي اين پژوهش ميتوان مطرح نمود كه فضاي معماري ميتواند چهار سطح قابليّت متناظر با نيازهاي چهارگانه انسان ايجاد نمايد. اما نكته مهم اين است كه فضاي معماري قابليّت دارد نيازهاي مادي و رواني انسان را به صورت نسبي تامين نمايد، اما تنها ميتواند بستري براي تامين نيازهاي عقلاني و روحاني او فراهم آورد، زيرا سير تكامل انسانها امري آگاهانه و اختياري است.

According to the views of researchers in the field of environment design, the issues of capabilities of architectural spaces to respond to human’s needs have not been tackled as they deserve it. Taking into consideration, the latest research outcomes about this subject, the present article is pursuing to discuss a comprehensive and applied model of human’s needs and levels of architectural space capabilities to make a bed-ground to meet his needs from the perspective of Islam. For this purpose, a review was made on the most important Islamic views about the subject. First, through a comparative study, the data obtained about the human’s needs was classified. Then, putting the definition made by Imam Ali (a.s.) on the degrees of human’s self as the pivot, a model of human’s need corresponding with his ‘self’ was presented. With regard to the findings and using the method of inference and logical reasoning, the capabilities of architectural space at four levels corresponding with the fourfold needs of human (physical, mental, rational and spiritual needs) were defined. At the following stage, considering the Islamic teachings, some samples of the conceptual strategies and practical approaches to create fourfold capability in architectural space were presented. Afterwards, in order to study the executive capabilities and materialize the approaches presented and their roles in creating lasting architectural works, two samples of Iranian architectural worlds , whose qualifications are confirmed by experts of architecture ( Houses of Zinat-ol Molk in Shiraz and Broujerdis in Kashan) were studied and the presented approaches were retrieved in them. Finally , based on the outcomes of this research, it is possible to put forth that the architectural space can create four levels corresponding with the human’s fourfold needs. However, the important point is that the architectural space has this capability to meet the human’s physical and spiritual needs relatively, but it only can provide a ground to supply his rational and spiritual needs, because the humans’ evolutionary route is a knowledgeable and an optional issue.